ساز تنبور
موسیقی در ایران سابقه دیرینه دارد و قدمت آن به دوران باستان برمی گردد. موسیقی دلنشینی که با سازهای اصیل ایرانی نواخته می شود. در ایران تعدادی از سازها همواره مورد احترام بوده اند از جمله تمبیره نوبان( هرمزگان)، بوق(بوشهر)، دهل رحمانی(هرمزگان و بلوچستان) و تنبور( کرمانشاه)، در این مطلب از شیدرخ تراول می خواهیم ساز تنبور و تاریخچه آن را به شما معرفی کنیم . با ما همراه باشید.
معرفی ساز تنبور
تنبور یکی از کهن ترین سازهای زهی است که در آن سیم ها از روی دسته ای بلند و کاسه ای گلابی شکل عبور کرده و با ضربه انگشتان به صدا در می آید. این ساز معمولا با چوب توت ساخته می شود و طولی حدود یک متر دارد و دارای دو سیم است با نام های واخوان و اصلی. سیم اصلی از دهه 50 به بعد اضافه گردید.
تنبور را با چهار انگشت دست راست و بدون استفاده از مضراب مصنوعی می نوازند و تکنیک های دست چپ آن شبیه دیگر سازهای زهی دسته دار مانند تار و سه تار است.
تنبور دارای شخصیتی عرفانی و حماسی است و این ساز برای نواختن قطعات حماسی نیز استفاده می شود.
تاریخچه ساز تنبور
تنبور کهن ترین ساز زهی زخمه ای است، به این معنا که اولین سازی است که دسته ای بلند به همراه کاسه و وتر دارد. قدمت دقیق آن مشخص نیست اما بر اساس یافته های باستان شناسان و مجسمه هایی که در خرابه های شهر شوش و تپه های بنی یونس نزدیک به موصل عراق یافت شده، قدمت آن را شش هزار سال می دانند. در کارنامه اردشیر بابکان، یکی از متون های پهلوی ساسانی، چنین آمده است که روزی اردشیر در ستورگاه نشسته بود و تنبور می زد و می سرود. در روایت های افسانه ای شاهنامه نیز آمده است که رستم در خوان چهارم تنبور می نواخته و مقام ته رز را به وی و مقام باریه را به باربد موسیقی دان دربار ساسانیان نسبت می دهند. تنبور در مناطق یارسان نشین دارای تقدس خاصی است. چنانچه نوازندگان قبل از شروع و در خاتمه دسته آن را می بوسند. اوج شکوه و عظمت این ساز در قرن پنجم هجری یعنی حضور در سپاه معروف و متشکل از نهصد شاه خوشین بوده و از آن زمان تاکنون به آن ساز شاه خوشینی گویند.
فارابی در موسیقی الکبیر در مورد تنبور و انواع آن و فواصل و کوک های آن توضیح داده است. ابن سینا، عبدالقادر مراغی و صفی الدین ارموی نیز از این جمله اند. در آثار شاعران بزرگ فارسی زبان از جمله فردوسی، مولوی، منوچهری، دامغانی، نظامی گنجوی، حافظ، وحید قزوینی، بیدل دهلوی و ... چندین بار از ساز تنبور سخن به میان آمده است. این قطعه شعری از مولوی است که در آن نام تنبور ذکر شده است:
پس حکیمان گفته اند این لحن ها، از دوار چرخ بگرفتیم ما
بانگ گردشهای چرخ است این که خلق، می سرایتدش به تنبور و به حلق
مومنان گویند که آثار بهشت، نغز گردانید هر آواز زشت
ما همه اجزای آدم بوده ایم، در بهشت آن لحن ها بشنوده ایم.
موسیقی تنبور
در رپراتور موسیقی تنبور حدود 72 مقام وجود دارد که 16 مقام آنها مربوط به مقام های مجلسی و 56 مقام نیز مربوط به مقام های حقانی یا کلام است. پایه و اساس موسیقی تنبور همانند موسیقی کلاسیک ایرانی بدیهه سرایی است.
کرمانشاه شهر ملی تنبور
استان کرمانشاه را شهر ملی تنبور می دانند. هر ساله در شهر دالاهو کرمانشاه تنبور نوازان گرد هم جمع می شوند و آیین باستانی تنبور نوازی را اجرا می کنند.
بر گذری در نگری جز دل خوبان نبری
سر مکش ای دل که از او هر چه کنی جان نبری
تا نشوی خاک درش در نگشاید به رضا
تا نکشی خار غمش گل ز گلستان نبری
تا نکنی کوه بسی دست به لعلی نرسد
تا سوی دریا نروی گوهر و مرجان نبری
سر ننهد چرخ تو را تا که تو بی سر نشوی
کس نخرد نقد تو را تا سوی میزان نبری
تا نشوی مست خدا غم نشود از تو جدا
تا صفت گرگ دری یوسف کنعان نبری
تا تو ایازی نکنی کی همه محمود شوی
تا تو ز دیوی نرهی ملک سلیمان نبری
نعمت تن خام کند محنت تن رام کند
محنت دین تا نکشی دولت ایمان نبری
خیره میا خیره مرو جانب بازار جهان
ز آنک در این بیع و شری این ندهی آن نبری
خاک که خاکی نهلد سوسن و نسرین نشود
تا نکنی دلق کهن خلعت سلطان نبری
آه گدا رو شده ای خاطر تو خوش نشود
تا نکنی کافریی مال مسلمان نبری
هیچ نبرده است کسی مهره ز انبان جهان
راههای تماس با کارشناسان شیدرخ تراول
سوالات و نظرات خود را دباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید
عضویت در خبرنامه شیدرخ تراول
مطالب مرتبط و خواندنی امروز:
آشنایی با تار، ساز ملی ایران
رقص زیبای کردی
