انتشار : ۱۶ اردیبهشت , ۱۴۰۰
تار یکی از سازهای زهی ایرانی است که با زخمه نواخته می شود و از سال ها پیش از آن بعنوان یکی از زیباترین سازهای موسیقی ملی و سنتی کشورمان یاد می شود. در ادامه با شیدرخ تراول همراه باشید تا این ساز خوش طنین را بیشتر بشناسید.
موسیقی در ایران
موسیقی هنری است که پیش از اختراع زبان، خط و تبلور اندیشه و گفتمان در قالب اشکال و کلمات، تقریبا در همه فرهنگ ها و تمدن ها جریان داشته است. موسیقی در ایران سابقه ای بسیار دیرینه دارد و به دوران باستان برمیگردد. ایران این سرزمین کهن، خاستگاه موسیقی هایی غنی و متنوع است و موسیقی سنتی ایران بعنوان یکی از مولفه های فرهنگ و هنر ایرانی به شمار می رود. تقریبا تمام اقوام ایرانی دارای موسیقی محلی خاص خود هستند. سنگ نبشته ها، حکاکی ها، شاهنامه فردوسی و اشعار منوچهری و فرخی، تندیس ها، نوشته های تاریخی هرودوت مورخ یونانی، متون زرتشتیان و کنده کاری بر روی ظروف، همه و همه بعنوان منابعی هستند که نام، شکل و کاربرد آلات موسیقی چگونگی ساخت برخی سازها، کارکرد موسیقی در مراسم اجتماعی، درباری و مذهبی و نام موسیقی دانان و نغمات را می توان از آنها استخراج نمود.
رزرو بلیط و هتل دلخواه خود را از ما بخواهید.
تاریخچه ساز تار
تار یکی از سازهای زهی و ایرانی است که نه تنها در ایران بلکه در کشورهایی همچون افغانستان، تاجیکستان، ارمنستان، گرجستان، جمهوری آذربایجان و همچنین در نواحی نزدیک قفقاز نیز رایج است. واژه "تار" در زبان فارسی به معنای "رشته" است. از این رو احتمالا در زبان های تحت تاثیر فارسی یا زبان های ایرانی تبار همانند زبان کردی نیز معنی یکسانی خواهد داشت. با این تفاسیر کارشناسان ایرانی معتقدند که تار ریشه مشترکی میان اقوام ایرانی تبار در جایی که از سوی ایرانیکا با قاطعیت به نام قاره فرهنگی ایرانیان نامیده شد دارد.
آنچه مسلم است موسیقی ایران، کامل ترین موسیقی جهان است و شاید زمانی معنای کامل موسیقی را در ایران می توانست یافت چراکه هنوز آثار نام ها و گوشه های ایرانی در موسیقی جهان به چشم میخورد. تار در لغت ایرانی به معنای زه، سیم و از لحاظ سازشناسی در گروه سازهای زهی مضرابی قرار می گیرد.
طبق روایتی، تار از زمان فارابی، موسیقیدان معروف ایرانی وجود داشته و بعد از وی توسط صفی الدین ارموی و سایرین، سیر تکاملی را طی کرده است. طبق نمونه سلف تار مربوط به عهد صفوی( سال ١٠٨٠ هجری) مربوط به نقاشی های کاخ هشت بهشت اصفهان مشاهده می شود. دو تصویر که یکی در سال ١٧٧٥ میلادی و دیگری در سال ١٧٩٠ میلادی در شیراز از تار نقاشی شده است گواه این است که نواختن تار در دوره زندیه در شیراز متداول بوده است. البته هیچ نامی از نوازنده تار در منابع دوره زندیه به جای نمانده است و احتمالا نام این ساز در دوره زندیه چیز دیگری بوده است. تار با شکل و مشخصات امروزی یعنی دارای کاسه و نقاره شبیه به دل رو به روی هم با دسته ای دارای شش سیم، از دوره قاجار دیده شده است.
مرتضی حنانه، استاد موسیقی ایرانی در کتاب "گامهای گمشده" از تار بعنوان سازی ملی یاد می کند. همچنین استاد دیگر موسیقی، مرحوم روح الله خالقی در کتاب "سرگذشت موسیقی" چنین می گوید: "ساز (تار) به همراه نام سازهایی دیگر در شعر فرخی سیستانی شاعر ایرانی(٣٧٠-٤٢٩) ذکر شده است(هر روز یکی دولت و هر روز یکی غژ/ هر روز یکی نزهت و هر روز یکی تار).
ذوق ایرانی ساز تار را ساخته، پرداخته و تکمیل کرده است که این را از خوشنویسی، نقاشی، مینیاتور و معماری ایرانی نیز می شود فهمید. در گذشته تار ایرانی دارای پنج سیم یا تار بوده است تا اینکه توسط درویش خان، استاد موسیقی ایرانیف سیم ششم را جهت تکمیل و وسعت دامنه صوتی به این ساز افزود(١٢٥١ تهران- ٢ آذر ١٣٠٥ تهران).
ساز تار ٢٨ پرده دارد(کمتر از ٣ اکتاو). آخرین نمونه منحصربفرد ساخت تار توسط استاد یحیی دوم، سازگر مشهور ایرانی(١٢٥٤- ١٣١٠ هجری خورشیدی) بوده است که چه از نظر شاخص فنی و از نظر ذوقی همچنان که گره چوب را به شکل متقارن روی کاسه تار (در اصطلاح چهارگل) طراحی می نموده است. کاسه تار از جنس چوب درخت توت و دسته آن از جنس چوب گردو نی باشد.
قسمت های مختلف تار
دسته: یکی از قسمت های مهم تار دسته آن است. دسته تار یک لوله توپر چوبی از جنس توت یا گردو است که بین ٤٥ تا ٥٠ سانتیمتر طول و ٤ سانتیمتر قطر دارد و بر کناره های جلویی آن دو روکش استخوانی وجود دارد. در قسمت انتهای دسته تار، جعبه ای تعبیه شده که جعبه گوشی نام دارد و از هر طرف آن سه گوشی بر سطوح جانبی این جعبه قرار داده شده که سیم های تار را به دور آن می پیچند. قسمتی از دسته که انگشت گذاری می شود صاف و مسطح بود اما پشت آن حالت نیم دایره ای دارد.
سیم: ساز تار شش سیم با قطهای متفاوت دارد که از انتهای کاسه یا شکم شروع شده و از روی خرک می گذرد. خرک قسمتی است که به منظور بالا نگاه داشتن سیم ها بر روی پوست قرار گرفته است. شش سیم تار، در تمام طول دسته کشیده شده و به داخل جعبه گوشی ها رفته و به دور آنها پیچیده شده است. سیم های شش گانه عبارت اند از: دو سیم سفید پایین که هم صدا کوک می شوند، دو سیم زرد هم صدا یک سیم سفید نازک به نام زیر، یک سیم زرد(بم)
کاسه طنینی: دو کاسه گلابی شکل است که چوب یک تکه ساخته شده. اندازه یکی از کاسه ها از دیگری بزرگ تر است و کاسه کوچکتر را نقاره گویند. معمولا جنس کاسه ها از چوب درخت توت است. یک طرف کاسه ها باز بوده و روی آن پوستی کشیده می شود.
پوست تار: پوستی که روی قسمت باز کاسه طنینی کشیده می شود از قسمت نازک پوست چهارپایانی همچون بز و بره انتخاب و تهیه می شود.
خرک: خرک بوسیه دو پایه کوچک بر روی پوست کاسه نصب می شود و شیارهای عمیقی دارد که هر کدام از سیم ها جداگانه از آنها عبور می کنند. خرک ٥ سامنتیمتر طول و ٢ سانتیمتر ارتفاع دارد و از جنس شاخ یا استخوان است. وظیفه خرک، نگه داشتن سیم های ساز در ارتفاع مشخص، ایجاد امکان ارتعاش سیم ها، انتقال ارتعاش به صفحه رزنانس ساز و در نهایت به داخل کاسه طنینی ساز است.
سرپنجه ساز تار: سرپنجه که در واقع جعبه ای کوچک و توخالی از جنس چوب کاسه هاست در قسمت ابتدایی دسته تار قرار دارد. در سر پنجه، شش گوشی (یعنی به تعداد سیم ها) نصب شده است.
گوشی های ساز تار: گوشی های ساز به شکل میخ های درشت و سرپهن هستند که که پهت تر آن به هنگام کوک کردن توسط دست نوازنده به چپ و راست می چرخد. سر دیگر آن باریک تر بوده و یک سر سیم به آن می پیچد و داخل فضای سرپنجه قرار می گیرد.
شیطانک: قطعه ای باریک از جنس استخوان یا شاخ طبیعی است به ارتفاع ٢ میلیمتر که بین دسته تار و سرپنجه قرار دارد و عرض آن با دسته ساز برابر است. شیطانک دارای شیارهای کم عمقی است که سیم ها از آنها عبور کرده و به سمت گوشی ها می روند.
دستان: تعداد ٢٨ دستان از جنس زه(روده تابیده چهارپایان) یا نخ نایلون بر روی دسته تار بسته می شود. هر دستان سه یا چهار بار به دور دسته تار می پیچد و گره می خورد تا گره ها در شیارهای ایجاد شده در سطح بالایی طول دسته قرار بگیرد. معمولا دستان ها فاصله معینی از یکدیگر دارند اما برخی از آنها قابلیت حرکت کردن دارند.
سیم گیر: سیم گیر که از جنس استخوان، چوب و یا شاخ ساخته می شود، در بخش انتهایی کاسه نصب می شود و شیارهای آن، حلقه های تابیده شده یک سر سیم ها را به دور خود نگه می دارد.
سازندگان برجسته تار
از سازندگان نامی و برجسته تار می توان به یحیی تارساز، جعفر صنعت، ملکم، شاهرخ، اوس حاج آقا، همبارسون، خاچیک(پدر یحیی) اشاره کرد.
برای کسب اطلاعات تاریخی، فرهنگی، هنری و... از ایران و جهان به بخش مجله گردشگری شیدرخ مراجعه فرمائید.
عضویت در خبرنامه شیدرخ
