انتشار : ۱۸ آبان , ۱۴۰۰
اقلیم ایران زمین همواره دلیلی بود که نیاکان باهوش و با فراست این سرزمین به دنبال ابداع روشهای جدید معماری برای راحتی خود متناسب با آب و هوای منطقه خود باشند و به دنبال آن عناصر معماری بی نظیری را ابداع می کردند که همه آنها نشانی از هوش و تفکر مهندسی ایرانیان است. کویر مرکزی ایران به دلیل آب و هوای گرم و خشک، در طول تاریخ شاهد معماری متفاوتی بوده است از خانه های خشتی تا بادگیرهایی که فضای داخل خانه ها را به طرز شگفت آوری خنک میکردند. یکی دیگر از ساختارهای معماری اصیل ایران که مختص شهرهای کویری می باشد ساباط است. در ادامه با ما همراه باشید تا درباره این شاهکار معماری ایرانی بیشتر بدانیم.
ساباط چیست؟
ساباط معبری دالان مانند و مسقف است که در مسیرهای طولانی بالای سر رهگذران قرار می گیرد و مانع از تابش آفتاب می شود. این ساختار معماری بیشتر در شهرهای کویری و گرمسیری ایران استفاده می شود و نمونه های ان در شهرهای یزد، اصفهان، کرمان، دزفول و.. دیده می شود. در واقع ساباط ها میان دو بخش کوچه، ارتباط برقرار می کنند.
معنای واژه ساباط چیست؟
واژه ساباط در زبان پارسی دارای ریشه کهن است. ساباط از دو بخش سا + باط تشکیل شده: " سا " به معنای آسایش و " باط " به معنای ساختمان، آبادی و سازه است. در نتیجه ساباط یعنی سازه ای که با هدف آسایش و رفاه بیشتر برای مردم و رهگذران ساخته شده است. همچنین گفته می شود ساباط از واژه سایه باد گرفته شده است زیرا این بنا سایه و باد را برای مردم در گرمای تابستان فراهم می کند.
کاربرد سابط چیست؟
ساباط ها به دو شکل طراحی و ساخته می شدند. در نوع اول، سقف حالت صاف داشته و تیرهایی از جنس حصیر یا چوب برای ساخت سقف مسطح استفاده می شده، در نوع دوم، ساباط به شکل طاقی و گنبدی ساخته می شد تا وزن سقف را از طریق ستون ها و دیوارها به زمین منتقل کنند. چنین عملکردی از این سازه به انتقال فشار زلزله به زمین هم کمک می کرده و مانع تخریب بناها و ساختمان ها می شده است. ساختار نیمه بسته ساباط هم باعث کوران باد در فضای آن بوده و هوایی خنک و دلنشین ایجاد می کرده است، به همین دلیل در بیشتر نقاط گرمسیری ایران شاهد وجود ساباط ها هستیم.
از دیگر ویژگی های مهم ساباط ، کارکرد مثبت آن از لحاظ امنیتی است زیرا به دلیل ارتفاع کم آنها، امکان عبور سواران اسب ممکن نبود و راهزنان و مهاجمان امکان عبور از از این محله ها را نداشتند. ساباط همچنین محلی برای سنگر گرفتن و شلیک به سمت مهاجمان نیز بوده و دید خوبی که از ان به کوچه وجود داشته سبب تشدید امنیت و از بین رفتن نقاط کور می شده است.
عده ای معتقدند که یکی از دلایل ساخت ساباط این بوده که رهگذر هنگام عبور سر خود را پایین گرفته و در نتیجه نوعی فروتنی و تواضع در رفتار به وجود می آمده.
از دیگر کارکردهای فرهنگی و اجتماعی ساباط، جمع شدن و صحبت کردن اهالی محل در زیر سایه آن بوده است.
در چه مناطقی از ایران ساباط ساخته می شده است؟
یکی از شهرهای جنوبی ایران که به دلیل شرایط آب و هوایی، ساخت ساباط در آنجا رایج بوده، شهر دزفول است. دزفولی ها به ساباط، سعبات نیز می گویند. ساباط زرشناس یکی از ساباط های زیبای بافت قدیم دزفول می باشد که در کوچه هفت پر در دل بافت تاریخی دزفول قرار دارد.
از دیگر شهرهای ایران که ساخت ساباط در آن رواج داشته، شهر یزد است. ساباط بازار خان در یزد از نمونه های ساباط های قدیمی این شهر است. در شهرهای اطراف یزد همچون میبد، اصفهک و روستاهای طبس نیز ساباط ها استفاده می شدند.
در استان اصفهان نیز نمونه هایی از ساباط ها وجود دارد. در منطقه نوش آباد، اولین ساباط اصفهان که یک بنای خشت و گلی است در دشت اقبالیه شناسایی و مستندنگاری شده است.
سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید
عضویت در خبرنامه شیدرخ تراول
مطالب مرتبط و خواندنی امروز:
