گنبد سلطانیه زنجان

سلطانیه شهری است دردل دشت های خوش آب و هوای زنجان که در زمان مغولان ساخته شد. این شهر در زمان اولجاتیو، از سلاطین ایلخانی شکوفا شد و از آن پس به شاه نشین معروف شد. درآن زمان، معروف ترین و زبردست ترین معماران و هنرمندان جمع شدند تا آرامگاهی باشکوه و مجلل بسازند با نام گنبد سلطانیه که هنوز هم با گنبد فیروزه ای خود با صلابت می درخشد. در ادامه این مطلب با این بنای تاریخی بیشتر آشنا می شویم.

تماس با کارشناسان تور

معرفی گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه یک بنای منحصربفرد در زنجان است که با توجه به بررسی های صورت گرفته، از نظر ارتفاع بعد از کلیسای سانتا ماریای ایتالیا و مسجد ایاصوفیه ترکیه، این گنبد به عنوان سومین گنبد معروف جهان شناخته می شود. این گنبد الهام بخش معماران در ساخت کلیسای سانتا ماریا دلفیوره ایتالیا و تاج محل هند بوده است. این گنبد عظیم 1600 تن وزن دارد که پس از 700 سال هنوز پابرجاست و تنها 8 سانتی متر نشست کرده است. این بنا در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

تاریخچه گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه در بین سالهای 704 تا 712 قمری به دستور حاکم وقت ایلخانی، محمد خدابنده اولجاتیو بنا شده و اکنون هم آرامگاه اوست. گنبد فیروزه ای سلطانیه از تمام نقاط شهر مشخص است. طراحی این گنبد هشت ضلعی بر عهده فضل الله همدانی، وزیر محبوب ایلخانی بود و این گنبد در طی مدت ده سال توسط معماری به نام سید علی شاه به همراه 3 هزار کارگر برپا می گردد بعد از اتمام ساخت، تزیین آن سه سال زمان برد.

در داستان ها آمده است که اولجاتیو بعد از اینکه مسلمان می شود و نام خود را به محمد خدابنده تغییر می دهد. شوق اسلام و عشقش به امام علی، باعث می شود تصمیم بگیرد، آرامگاه امام علی و امام حسین را از نجف و کربلا به سلطانیه منتقل کند. بنابراین دستور می دهد که آرامگاهی باشکوه برای آنها بسازند اما در نهایت از انتقال پیکر مطهر این دو امام منصرف می شود. او تنها مقداری از خاک نجف و کربلا را در ساخت گنبد سلطانیه استفاده می کند و این بنا را به عنوان آرامگاه خود برمی گزیند.

معماری گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه زنجان از 3 طبقه تشکیل شده و سبک نمای آن نیز به تقلید از معماری سلجوقی است. پلان بنا در قسمت همکف و طبقه اول با فضاهای اطراف گنبد شبیه به مستطیل است و در طبقه دوم و سوم به صورت هشت ضلعی در می آید. طول هریک از اضلاع هشت ضلعی 17 متر است. این بنا 110 پله دارد که در حروف ابجد با نام علی مترادف می گردد.

برای ساخت بدنه اصلی گنبد سلطانیه، از آجر استفاده شده و در قسمت گنبد روکشی از کاشی های فیروزه ای و لاجوردی به شیوه معرق کاری بکار رفته، ملات مورد استفاده در بنا نیز مخلوطی از گچ و مقدار اندکی آهک می باشد.

بخش های اصلی ساختمان گنبد سلطانیه

تربت خانه

این بخش از گنبد سلطانیه در بخش جنوبی قرار گرفته که حدود 17 متر طول، 8 متر عرض و 16 متر ارتفاع دارد. پادشاه الجاتیو پس از اینکه از انتقال پیکر امام علی و فرزندش منصرف شد، از خاک تربت این دو امام برای ساخت این بخش استفاده می کند. روی دیوارها ی محراب روبروی درب با استفاده ا زتربت امام حسین سوره الملک با دوخط ثلث و کوفی نقش شده و به همین دلیل به آن تربت خانه می گویند. در این بخش کاشی های طلایی رنگ و منقوش و هشت گوش کم نظیری استفاده شده است.

گنبدخانه

این بخش از بنای گنبد سلطانیه حدود 50 متر ارتفاع با قطر دهانه مرکزی 25 متر است. این گنبد جزو اولین نمونه های گنبد دو پوسته در جهان است و حدود 160 سانتی متر ضخامت دارد و فضای خالی بین دو پوسته نیز 60 سانتی متر می باشد. دو جداره بودن گنبد، ایستایی بنا در برابر زلزله را افزایش داده. فضای داخلی گنبدخانه 8 جرز سنگین با عرض 78/6 متر دارد که موجب انتقال وزن گنبد به شالوده ها می شود.

سردابه

این بخش در ضلع جنوبی و زیر تربت خانه قرار گرفته که محل دفن پادشاهان و مقامات حکومتی آن زمان بوده. ورودی این قسمت ارتفاع کمی دارد به صورتی که هنگام وارد شدن مجبورید سرخود را خم کنید. در وسط سردابه محل قبر قرار دارد که برخی معتقدند، سلطان محمد خدابنده در اینجا جا دفن شده است.

کتیبه های گنبد سلطانیه

در هرگوشه ای از این بنا کتیبه هایی با آیات قرآنی وجود دارد. در تمامی دیواره و اطراف طبقه همکف سوره فتح قابل مشاهده است. بالای درب اصلی ورودی به آرامگاه در قسمت شرقی بنا آیات آیت الکرسی نوشته شده و داخل ایوان طبقه اول نیزبا آیات سوره اخلاص مزین گشته، بدنه بنا نیز آیاتی از سوره های الانبیا، المومنین و الملک، همه دیوارها ی طبقه اول و دوم کتیبه هایی با نام محمد و علی به چشم می خورد. در دیگر کتیبه های موجود در گنبد سلطانیه زنجان، حدود شش بار سبحان الله، پنج بار نام محمد، پنج بار نام علی، محمدرسول الله، سلطان ظل الله و ... نیز دیده می شود.

نورگیرهای گنبد سلطانیه

این گنبد نورگیرهایی داشته که نقش ساعت را داشتند، زمانی که نور از سوراخ اصلی گنبد به داخل آن می تابیده یعنی زمان ظهر بوده. نوری که از پنجره های بزرگ می تابیده، ساعت را نشان می داده و نوری که از پنجره های کوچک به داخل می تابیده نشان دهنده دقیقه آن بوده است. این ویژگی متمایز و هوشمندانه در معماری این بناست.

سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید

عضویت در خبرنامه شیدرخ تراول

مطالب مرتبط و خواندنی امروز

آیا در ایران معبد اژدها وجود دارد؟

موزه رختشورخانه زنجان را می شناسید؟