قلعه باستانی زیویه

سقز، دومین شهر پرجمعیت استان کردستان است که نام آن از قوم سکاها می آید. این شهر باستانی محل سکونت اقوام مانایی و مادی بوده و به دلیل موقعیت ویژه ای که دارد، از مراکز مواصلاتی دنیای قدیم بوده است. یکی از آثار باستانی شهر سقز، تپه باستانی زیویه است که قدمت آن به 700 سال قبل از میلاد برمی گردد.

معرفی قلعه زیویه

تپه باستانی زیویه یکی از آثار تاریخی استان کردستان است که بر روی تپه ای مرتفع در شهر سقز قرار گرفته و نماد قدمت این شهرستان شناخته می شود. این تپه تاریخی در روستای زیویه، در حدود 55 کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز قرار دارد. باستان شناسان و مورخان، قدمت این تپه باستانی را به قرن نه تا هفتم قبل از میلاد و دوران حکومت مادها می دانند. تپه باستانی زیویه در سال 1380 بعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تاریخچه قلعه زیویه

کاخ زیویه متعلق به قوم مانا است که پایتختشان در ایزیرتی یا همان سقز بوده است. این قوم شغلشان دام پروری بوده، آنها از اختلاف بین اورارتویی و آشور استفاده کردند و اتحادی را تشکیل دادند که در نهایت به حکومت مانتایی معروف شد.

برای اولین بار نام زیویه در سالنامه های سارگون دوم، پادشاه آشوری آورده شده؛ او در قرن نهم تا ششم قبل از میلاد برای سرکوب قوم مانتایی ساکن در منطقه زاگرس، تهاجماتی را انجام داده است. در این سند تاریخی بارها نام ایزیپیه و قلعه آن به میان آمده که باستان شناسان معتقدند ایزیپیه همان زیویه است. در دوران پادشاهی آشور بانی پال، آخرین پادشاه آشوری ها، کشور مانا تحت نفوذ آشوری ها قرار داشت و پس از سقوط نینوا در سال 612 قبل از میلاد، مانتا به دولت مادها و سپس به حکومت هخامنشیان پیوست.

محل قرارگیری و دسترسی به قلعه زیویه

قلعه زیویه در بالای کوهی مرتفع در 55 کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز و در 35 کیلومتری شهر دیواندره تکاپ، استان کردستان ایران قرار دارد. این کاخ دژ در یک کیلومتری شمال روستایی به همین نام و در جنوب شرقی شهر سقز قرار دارد.

برای رفتن به روستای زیویه چند مسیر وجود دارد ، می توان از سقز، 20 کیلومتر به سمت سنندج رفت تا به شهر صاحب رسید و سپس به سمت تپه زیویه. یا اینکه 35 کیلومتر از سقز به سمت سنندج بروید تا به چهارراه چاپان برسید و سپس به سمت چپ بروید و بعد از طی مسیر 20 تا 30 کیلومتری به روستای باستانی زیویه می رسید.

ساختار معماری قلعه زیویه

این قلعه با وسعت 40 کیلومتری، بین 90 تا 110 متر از زمین های اطراف مرتفع تر است و از تالارها، حیاط، اتاق های تو در تو و دو طبقه، تختگاه های گوناگون، یک تالار ستون دار با 16 پایه ستون سنگی، انبار غله، دروازه ورودی قلعه و پایه ستون های تاج دروازه ورودی تشکیل می شود.

ورودی اصلی قلعه زیویه در بخش شرقی با 21 پله سنگ چین قرار دارد. دو دروازه هم در شمال و جنوب این قلعه واقع شده اند. ساختمان این قلعه سه طبقه بوده، طبقه اول که قسمتی از دیواره هایش کماکان وجود دارد، به احتمال زیاد یک عبادتگاه بوده است. همسطح بودن این عبادتگاه در دامنه تپه احتمالا بخاطر دسترسی آسان عموم مردم بوده است.

طبقه دوم به علت شیب زمین روی یک سکوی مثلثی سنگی ساخته شده است و کاربری مسکونی دارد. اتاق های تو درتو و رنگ آمیزی شده به رنگ کرم، آبی، آجری و سیاه، این طبقه را از سایر بخش ها متمایز کرده است. احتمال می دهند که این طبقه محل اسکان نیروی نظامی و مهمات لشکری بوده زیرا تیر و کمان و پیکان های مفرغ در این طبقه کشف شده است.

طبقه سوم را قسمت حاکم نشین می دانند و دارای انبار غله است که محلی امن برای روزهای محاصره و جنگ بوده. در این طبقه اتاق های بزرگ با در و پنجره های بزرگ و 12 سرستون سنگی و تعدادی ستون سنگی و چوبی و همچنین میز و صندلی هایی با تزیینات مفرغی در سالن وجود داشته.

زیویه از نظر معماری و آثار هنری از مهم ترین و باارزش ترین مکان مربوط به دوره تاریخی مادها محسوب می شود. قلعه زیویه دارای حفاظی با دیوارهای سنگی طبیعی است و با خشت های گلی خام در سه رنگ نخودی، قرمز و خاکستری ساخته شده است. ضخامت و قطر دیوارهای خشتی با توجه به عملکرد دیوارها بین دو تا هفت متر است. ملاط بین خشت ها از ترکیب نوعی خاک سفید موجود در اطراف تپه و کاه خرد شده به دست آمده است.

در حیاط قلعه نیز یک چاه آب وجود داشته که با آب باران پر می شده و برای مصارف ساکنان قلعه استفاده می شده. نکته جالب توجه این است که کاخ زیویه دارای سیاهچال و سیستم لوله کشی آب از چشمه های اطراف و همچنین تخلیه فاضلاب بوده است.

احتمالا برای ساخت سقف از روش تیرپوش چوبی استفاده شده و در بخش های مختلف قلعه نیز بسته به نوع فضا و کاربری آنها از خاک کوبیده شده و سنگ فرش استفاده شده است. کف تالار ستوندار قلعه زیویه نیز با همان خشت های بکار رفته در ساخت دیوارها مفروش کرده اند که حالت موزاییک تزیینی بسیار زیبایی داشته است.

کاوش ها و یافته های باستان شناسی در قلعه زیویه

قلعه باستانی زیویه در سال 1325 پس از بارش باران شدید که باعث تخریب قسمتی از راس تپه شد و آثار و اشیای باستانی آن در معرض دید قرار گرفت، در نهایت توسط یک پسربچه چوپان به صورت اتفاقی کشف شد. پس از آن فردی کلیمی به نام ایوب ربنو مجوز حفاری این محل را خان روستا گرفت و به مدت هشت سال در این منطقه اقدام به کاوش کرد. متاسفانه هدف این گروه تنها پیدا کردن اشیا و آثار تاریخی برای فروش و تجارت بود و در جریانات کاوش، صدمات زیادی به بنا وارد کردند. آنها اشیا بی نظیری را در یک تابوت برنزی پیدا کردند که در نوع خود شاهکارهای فلزکاری و سفال گری محسوب می شد. بیشتر این آثار اکنون در بسیار از موزه ها و گالری های خصوصی دنیا از جمله موزه لوور پاریس، موزه بریتانیا، موزه ارمیتاژ و لینگراد نگهداری می شوند و تعداد اندکی از آن در ایران باقی مانده اند. اولین گزارش تخصصی درباره اکتشافات این قلعه در سال 1950 توسط اندره گدار با نام گنجینه زیویه به چاپ رسید.

در سال 1354 کاوش های تخصصی و علمی باستان شناسی در تپه زیویه به سرپرستی نصرالله اعتمادی آغاز شد و در دو فصل تا سال 1373 ادامه پیدا کرد. سیمین لک پور یکی از باستان شناسان معروف کشورمان نیز در سال 1378 تا 1382، حدود 11 فصل کاوش در این منطقه باستانی انجام داد. او موفق شد تا بقایای یک تالار ستون دار را در این تپه کشف کند. تالاری که 16 ستون بزرگ در دو ردیف 8 تایی داشته است و در حال حاضر، پایه برخی از این ستون ها قابل مشاهده هستند.

از مهم ترین یافته ها و گنجینه های باستان شناسی می توان به عاج منقوش به نقوش حیوانی و صحنه شکار اساطیر، سر عقاب زرین، گردنبندهای طلایی، قطعات منحصربفرد از جنس عاج و یک تشت بزرگ مفرغی مزین به نقوش جنگجویان آشوری اشاره کرد.

سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید

عضویت در خبرنامه شیدرخ تراول

مطالب مرتبط و خواندنی امروز

آیا روستای پالنگان را می شناسید؟

غار کرفتو کجاست؟