انتشار : ۰۹ شهریور , ۱۴۰۰
یکی از شناخته شده ترین جاذبه های تاریخی استان کرمان، ارگ بم است. این بنا تا یک قرن پیش همچنان مسکونی بوده و اکنون به عنوان یک سازه خشتی بی نظیر در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است. این اثر تاریخی در سال 1382 در اثر زلزله مهیب شهر بم، به ویرانه ای تبدیل شد و با همکاری یونسکو و بسیاری کشورها، دوباره مرمت شد و مانع از خروج آن از فهرست یونسکو شد. در ادامه این مطلب قصد داریم این بنای تاریخی با ارزش ر بیشتر به شما معرفی کنیم.
ارگ بم کجاست؟
ارگ بم شهری باستانی و مجموعه ای خشتی از ساختمان های بلند و محصور است که در نزدیکی شهر بم، استان کرمان قرار دارد. ارگ بم در شمال رودخانه پشت رود و بر بالای صخره ای وسیع ساخته شده است، به طوریکه شهر بم و دیوار معروف به شهربست در جنوب آن قرار دارد و از شرق با یخچال قدیمی و باغ های محله باغ دروازه و بقایای مسجد حضرت رسول، از غرب با محله مزار خواجه مراد و از جنوب با محله حافظ آباد و پارک ارگ همسایه است.
این بنا در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته و تا سال 1850 میلادی هنوز مسکونی و پر رونق بوده، اما دلیل ترک این بنا توسط مردم مشخص نیست. این اثر تاریخی تا قبل از زلزله 1382 بم، بزرگترین سازه خشتی دنیا محسوب می شد.
ارگ بم در سال 1345 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در سال 2004 نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
تاریخچه ارگ بم
در مورد پیشینه و زمان ساخت ارگ بم اختلاف نظرهایی وجود دارد. برخی قدمت این شهر را به دوره هخامنشی نسبت می دهند و برخی دیگر آن را از آثار دوره اشکانی می دانند. اما لایه های ساختمانی متعدد بر روی دیوارها و قسمت هایی از ارگ نشان دهنده ساخت و ساز های متعدد در دوران های مختلف است. در ورودی ارگ بم، طاقی وجود دارد که به سبک دوران ساسانی است. دو برج در دو طرفین ورودی و هشتی نیز در زمان صفوی اضافه شده اند.
نوشته های تاریخی وجود دارد که از این بنا و مناطق اطرافش در زمان ساسانیان و اواخر دوران اشکانیان سخن می گوید. در شاهنامه، اردشیر بابکان چندین بار به دژی که فردوسی آن را کجاران می خواند، حمله می کند تا پادشاهی هفتان بوخت (هفتواد) را مغلوب کند. دژ هفتواد روی کوهی قرار داشت که گفته می شود این دژ نخستین پایه های قلعه بم بوده است. زیرا کوهی که ارگ بم بر روی آن ساخته شده، تنها کوه سنگی موجود در آن منطقه است و کوه دیگری به چشم نمی خورد.
اثراتی از بم و قلعه بم در نوشته های پس از اسلام نیز دیده می شود. در دوران اسلامی دو مسجد در مجموعه ارگ بم ساخته شده با نام های مسجد جامع و مسجد حضرت محمد(ص)، همچنین یک حسینیه شامل یک صحن، یک ایوان دو طبقه، 3 منبر خشتی و چند اتاق نیز در همان دوران ساخته شده اند. بر اساس نوشته های تاریخی، ارگ بم از سده های آغاز اسلام تا دوره قاجار پناهگاه شورشیان بوده، در سال 297 حاکم وقت فارس، پس از شکست از سردار خلیفه در شیراز به این قلعه پناه آورد. شورش نصرت ملک در سال 696 هجری قمری و تحصن او در این مکان از دیگر اتفاقات مهم ارگ بم است.
با حمله آقامحمدخان قاجار در سال 1209 هجری قمری، لطفعلی خان به سمت قلعه بم گریخت ویی از تلخ ترین اتفاقات در این منطقه رقم خورد. مرگ لطفعلی خان و بریده شدن سر افراد زیادی توسط آقامحمدخان.
در سال 1271 هجری قمری آقامحمد محلاتی این قلعه را بازسازی کرد. اما مردم، این مکان را حدود 150 سال پیش به دلایل نامعلومی ترک کردند و باغ ها و نخلستان های بیرون شهر را برای زندگی برگزیدند.
معماری ارگ بم
دژ یا قلعه بزرگ بم دارای ارگی است که در قلب دژ و مرتفع ترین بخش آن قرار دارد و به دلیل ابهت این ارگ، کل بنای دژ را ارگ می نامند. ارگ بم به دلیل قرارگیری در مسیر جاده ابریشم، امکان ارتباط ایران و آسیای مرکزی از شرق، خلیج فارس از جنوب و مصر از غرب را فراهم می کرد.
ارگ بم شهری باستانی با ساختمان های بلند است که شامل دو بخش رعیت نشین و حکومتی می شود و هریک سازه ها کارکرد خاص خود را داشته اند. در واقع بخش علیای ارگ به عنوان مرکز فرماندهی سیاسی و نظامی و حکومت نشین کاربرد داشته است. این ارگ وسعتی حدود 18 هزار متر مربع دارد و دیوارهایی با ارتفاع 6 تا 7 متر آن را احاطه کرده اند. این دیوارهای تو در تو که تا مرکز ارگ ادامه دارند، بخش های مختلف ارگ را از هم جدا می کنند.
ارگ بم بعد از زلزله
بامداد 5 دی سال 1382 زلزله ای به بزرگی 6/6 ریشتر، بم را لرزاند و علاوه بر خسارات جانی و مالی فراوان به شهر، باعث تخریب حدود 80 درصد از ارگ بم شد. آسیب گسترده به ارگ تا حدی بود که یونسکو این بنا را در فهرست میراث در خطر قرار داد. اما بازسازی ها و مرمت های ارگ بم تا سال 1392 ادامه داشت و در نتیجه کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو، آن را از فهرست میراث در خطر خارج کرد. پس از زلزله، سازمان یونسکو و برخی از کشورهای عضو آن کمک های مالی و فنی زیادی به بازسازی ارگ اختصاص دادند، از جمله کشور ژاپن با ارسال 3/1 ملیون دلار برای بازسازی و تهیه تجهیزات و طرح سه بعدی ارگ و همچنین کمک های کشور فرانسه و بانک جهانی تاثیر بسزایی در مرمت ارگ بم داشت. بازسازی ارگ بم به شکلی بوده که در صورت وقوع زلزله ای دیگر، از ویرانی گسترده آن جلوگیری می شود و خسارت ها به حداقل می رسد. باید اشاره کرد که 99 درصد عملیات بازسازی و مرمت توسط نیروهای بومی انجام شده است.
سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید
عضویت در خبرنامه شیدرخ تراول
مطالب مرتبط و خواندنی امروز
آیا درباره تمدن گمشده جیرفت چیزی می دانید؟
آیا به آرامگاه شاه نعمت الله ولی رفته اید؟
