انتشار : ۱۸ خرداد , ۱۴۰۰
اردبیل یکی از کلان شهرهای ایران در شمال غرب ایران است که در فصل های بهار و تابستان آب و هوای بسیار مطبوعی دارد. این شهر به دلیل قدمت تاریخی زیادی که دارد، چندین جاذبه تاریخی را در خود جای داده است. یکی از مکانهای تاریخی باارزش در شهر اردبیل آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی است. در ادامه این مطلب قصد داریم این مکان تاریخی را به شما معرفی کنیم.
شیخ صفی الدین اردبیلی که بود؟
شیخ صفی الدین اردبیلی عارف و شاعر قرن هشتم هجری قمری، مرید و داماد شیخ زاهد گیلانی و نیای شاه اسماعیل اول موسس سلسله صفویان است. او از بزرگان عهد صفویه بوده و در منطقه مغان زندگی می کرد. او در سال 650 قمری به دنیا آمد و در سال 735 هجری قمری در سن 85 سالگی دار فانی را وداع گفت. خانگاه او محل دفنش شد و بعدا بنای آرامگاهی در آنجا برای او ساخته شد. این بنا علاوه بر آرامگاه شیخ صفی الدین، محل دفن شاه اسماعیل اول و همسرش و کشته شدگان جنگ های شیروان و چالدران نیز می باشد.
معرفی بقعه شیخ صفی الدین
آرامگاه شیخ صفی الدین در میدان عالی قاپو شهر اردبیل قرار دارد. این بنا مساحت بزرگی دارد که در زمان های مختلف بناهای متعددی در آنجا ساخته شده است. آغاز ساخت این بنا در زمان زندگی خود شیخ صفی الدین شکل گرفت. او و فرزندانش مانند صدرالدین موسی و خواجه علی سیاهپوش برای درست کردن خانقاهی ااین محل را انتخاب کردند و محل زندگی او نیز همین جا بوده است. پس از اینکه شیخ صفی الدین از دنیا رفت طبق وصیت او پیکرش در همان خانقاه دفن شد. بعدها شاه طهماسب تصمیم گرفت این بنا را گسترش بدهد. او 7 بخش به ساختمان اضافه کرد که نشانه 7 مرحله عرفان است و این بخش ها از طریق هشت دروازه از یکدیگر جدا شده اند که نشان دهنده هشت نگرش صوفی گری است. شاهان دیگر صفوی نیز بخش های دیگری به مجموعه افزوده اند. این مجموعه در سال 1310 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد و در سال 1389 نیز در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
معماری بقعه شیخ صفی الدین
مجموعه خانقاه و بقعه شیخ صفی الدین از بخش های مختلفی از جمله حرم و دارالحفاظ، مقبره شاهزادگان، دارالحدیث یا طاق متولی( محل اقامت متولیان آستانه و برپایی جلسات درس و بعدها محل دفن برخی بزرگان صفوی)، مزار برخی امیران و سران خاندان صفوی، محوطه شهیدگاه، محل جلوس شیخ صدرالدین موسی، آشپزخانه، دیگ خانه، انبار، آرامگاه مشایخ صوفیه در حجره رو به مزار شیخ صفی، شربت خانه( محل پختحلوا و شیرینی)، نقاره خانه و ... تشکیل می شود.
ورودی اصلی آرامگاه در ضلع شرقی میدان عالی قاپو قرار دارد و توسط دو لنگه چوبی به حیاط باز می شود که در مقابل آن، سردر اصلی آرامگاه به نام عالی قاپو قرار داشته که در دوران شاه عباس دوم ساخته شده است. این سر در در سال 1321 شمسی برداشته شده و اکنون در انبار بقعه نگه داری می شود. در غرب آرامگاه یک حیاط بزرگ مستطیل شکل وجود دارد که دو حوض درون آن از زمان صفوی باقی مانده است. دیوارهای آجری حیاط دارای طاقچه و طاق نماست.
قدیمی ترین قسمت مجموعه را چله خانه جدید یا قربانگاه می دانند. این بنا بیشتر از قسمت های دیگر آسیب دیده است و در قسمت غربی آن می توانید حجره های آجری با طاق های قوسی را مشاهده کنید. در این قسمت بقایای راه پله ای وجود دارد که نشان می دهد احتمالا چله خانه طبقه ای در بالا داشته است.
گنبد الله الله: این گنبد هسته مرکزی مجموعه است که توسط فرزند شیخ صفی الدین به نام صدرالدین موسی ساخته شده است. روی این گنبد واژه الله به صورت مکرر کار شده است به همین دلیل به آن گنبد الله الله می گویند. از بیرون گنبد یک برج آجری استوانه ای شکل دیده می شود. روی ساقه و گنبد آجری کاشی های فیروزه ای نمایان هستند. آیات قرآن نیز با خط ثلث در کتیبه ای در محل اتصال برج و ساقه گنبد وجود دارد.
چینی خانه: در این قسمت از آرامگاه شیخ صفی الدین می توان زیباترین تزیینات معماری را مشاهده کرد. برخی اعتقاد دارند که چینی خانه یکی از قدیمی ترین بناهای مجموعه است و قبل از دوران شاه عباس از آن به عنوان محل اجتماع استفاده می کردند. بعدها این مکان با کمی تغییر به محل نگهداری کتاب های نفیس و چینی های سلطنتی تبدیل شد. ظروف چینی که در آن گذاشته می شدند به دستور شاه عباس اول ساخته شده بودند. این ظروف همگی مهر سلطنتی دارند و در جایگاه هایی که دورتادور محل تعبیه شده اند، نگهداری می شوند. در این قسمت می توانید چهارطاقی زیبایی با ایوان های نیم گنبدی نیز ببینید که با منبت کاری و خاتم کاری تزیین شده اند.
از زیباترین عناصر چینی خانه، سقف زیبای آن است که از چوب و گچ ساخته شده. در این سقف محفظه هایی دیده می شود که از ارتفاع 3 متری بدنه دیوار تا بالا ساخته شده اند و نقش هایی از گل و برگ برای تزیین آنها به کار رفته است. این محفظه ها برای نگهداری از ظروف چینی و اشیای قیمتی درست شده اند.
ایوانی با نقش شاه نشین در شمال صحن اصلی قرار دارد که به ساخنمان گنبددار و هشت ضلعی جنت سرا می رسد. این ایوان بلند مزین به شبکه ای چوبی با طرح هندسی و گره چینی است و کتیبه ای از آیات 41 و 43سوره احزاب با کاشی معرق روی زمینه آبی دارد. سه سنگ قبر مرمری در ایوان قرار گرفته که یکی از آنها به افسری بلندپایه در دوره پهلوی تعلق دارد و دو سنگ قبر دیگر مربوط به دو عالم سرشناس اردبیل در دوره قاجار می باشند. دو ایوان کوچک در دو طرف ایوان اصلی به چشم می خورد که علاوه بر تزیینات کاشی کاری معرق، کتیبه قرآنی از آیات سوره احزاب در سمت چپ و آیات سوره الذاریات در سمت راست را در خود جای داده است.
جنت سرا: این قسمت در مقابل ایوان دارالحدیث قرار دارد و بزرگترین و بلندترین ساختمان بقعه محسوب می شود که دو رواق دارد و رواق جنوبی به عنوان هشتی بنا محسوب می شود. این محل در ابتدا گنبد داشته اما فرو ریخته و سقفی مسطح از تیرهای چوبی روی 16 ستون چوبی با پایه های سنگی، جایگزین آن می شود. جالب این است که گنبد آن در سال 1375 یه شکل اولیه خود بازسازی شده است.
جنت سرا برای کاربری های متفاوتی در نظر گرفته شده بود. در روایتی این گونه بیان شده که شاه طهماسب می خواست این محل مقبره و آرامگاه خاص خودش باشد یا اینکه تاجی بیگم آن را برای آرامگاه همسرش، شاه اسماعیل اول می سازد و موفق به دفن جسد در آنجا نمی شود. بر اساس برخی متون تاریخی، جنت سرا در اصل میدان دراویش بوده است. شواهد دیگر نشان می دهد که شاه عباس اشیای گرانبها و کتاب های کتابخانه سلطنتی را به بقعه اهدا می کند و در ادامه این بنا به عنوان کتابخانه مورد استفاده قرار می گیرد. جنت سرا بعد از دوران صفویه به عنوان مسجد کاربرد داشته و هنوز هم منبرهایی از آن دوره در مسجد وجود دارد. این ساختمان در حال حاضر موزه اسناد تاریخی شیخ صفی الدین و نمد دوره صفویه، اسناد و علم شاه اسماعیل است.
مقبره شاه اسماعیل اول: این مقبره فضای چهر کوچکی دارد که بر روی آن منشوری منتظم احداث شده است. این مقبره در واقع بخشی از بنای آرامگاه محیی الدین محمد بوده که با تغییرات اندکی به مدفن شاه اسماعیل اول تبدیل شده. علاوه بر معماری منحصربفرد آن آرایه های هنری و عرفانی همچون دیوارنگاره های تذهیب، کتیبه های قرآن و حدیث و صندوق چوبی خاتم کاری، توجه هر بازدید کننده ای را جلب می کند.
قندیل خانه:سردر ضلع شرقی راهرو به سردر عباسی معروف است و نام شاه عباس و تاریخ 1036 در آن دیده می شود. قندیل خانه یا صحن اصلی بخش دیگری است که از محوطه ای مستطیل شکل و سنگ فرش شده تشکیل شده که یک حوض سنگی کم عمق در میان آن وجود دارد. چاهی در اینجا وجود داشته که اکنون قابل استفاده نیست و روی آن پوشیده شده است. این قسمت در حقیقت قسمت اصلی بناست و دقیقا روبروی سرسرای ورودی در دو طبقه قرار گرفته است. پنج پنجره چوبی در طبقه فوقانی و پنجره در زیر آن نمای بسیار زیبایی به قندیل خانه بخشیده است. این قسمت نمازخانه نیز نامیده می شود و محل قرائت و تفسیر قرآن بوده است. وجود قندیل های نورانی که روشنایی آن را تامین میکند دلیل نامگذاری این بخش به قندیل خانه است.
در سال 946 به دستور شاه طهماسب اول، مقصود کاشانی فرشی برای قندیل خانه با 33 ملیون گره بافت اما در دوره قاجار این فرش توسط یک افسر انگلیسی از اردبیل خارج می شود و هم اکنون در موزه ویکتوریا و آلبرت هال لندن با عنوان نفیس ترین فرش دوره صفوی با نام فرش اردبیل نگهداری می شود.
سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید.
عضویت در خبرنامه شیدرخ تراول
مطالب مرتبط و خواندنی امروز
پاسارگاد، آرامگاه کوروش هخامنشی
