انتشار : ۱۸ اردیبهشت , ۱۴۰۰
مضیف مهمان خانه ایست از جنس "نی" که در فرهنگ مردم خوزستان از اهمیت بالایی برخوردار است. فضایی زیبا، خنک و دلنشین مناسب فصل تابستان که بسیار هم زود آماده می شود. از آنجایی که مردمان عرب جنوب ایران بسیار خونگرم و مهمان نواز هستند، با ساختن مضیف و مراسم قهوه خوری به گرمی از میهمانان خود پذیرایی می کنند. در ادامه نیز با شیدرخ تراول همراه باشید تا با مضیف و رسومات داخل این مهمان خانه بیشتر آشنا شوید.
رزرو بلیط و هتل دلخواه خود را از شیدرخ تراول بخواهید.
تاریخچه مهمان نوازی ایرانیان
وقتی صحبت از مهمان نوازی می شود، ناخودآگاه به آنچه که راجع به مهمان نوازی ایرانیان خوانده و شنیده ایم می اندیشیم چراکه مفهوم مهمان نوازی در ایران با سایر نقاط جهان بسیار متفاوت است. در ایران باستان پذیرایی از مهمان جزء اصول مهم اخلاقی به شمار می رفته است. ماجراهای سفرها در شاهنامه فردوسی نیز حاکی از آن است که پذیرایی از مهمان در ایران دارای آداب و رسوم خاصی است:
سه روز اندرین خان من شاد باش / ز رنج و ز اندیشه آزاد باش
که این خانه زان خانه بخشیده نیست / مرا با تو گنج و تن و جان یکیست
توصیف مهمان نوازی ایرانیان را از زبان گردشگران خارجی نیز به کرات شنیده ایم. خانم مریت هاکس نویسنده کتاب "ایران، افسانه و واقعیت" وقتی در سال ١٣١١ به ایران سفر کرد، درباره مهمان نوازی ایرانیان اینگونه نوشت: "ایرانیان بسیار مهمان نواز و مودب هستند. وقتی از کنار یک خانواده ایرانی که مشغول صرف نهار بودند می گذشتم، با مهمان نوازی خاص ایرانیان از من خواستند با آن ها هم سفره شوم. ولی من توضیح دادم که باید سریعتر به بازدید ادامه دهم. ای کاش مردم دنیای غرب هم می توانستند از چنین برخوردی استقبال کنند."
صائب تبریزی نیز در این رابطه چنین سروده است:
رزق ما با پای مهمان می رسد از خوان غیب / میزبان ماست هر کس می شود مهمان ما
درباره مضیف
در هنگام سفر به خوزستان اتاق های بزرگی توجه شما را به خود جلب می کند که "مضیف" نام دارد. سازه ای از جنس "نی" و "حصیر" که روی چاله ساخته می شود و قدمت آن را به هزاره چهارم پیش از میلاد نسبت می دهند یعنی زمان حکومت سومریان. مضیف بسیار زیبا و خنک بوده و برای پذیرایی از مهمانان و همچنین جلسات مهم بین اقوام در فصل تابستان بسیار مناسب است و از آنجایی که بسیار سریع آماده می شود مورد توجه اعراب جنوب قرار گرفته است.
مضیف مکانی عمومی بوده و مختص پذیرایی از مهمان ها که توسط ریش سفید یا شیخ اداره می شود. مضیف را با ارتفاع کم و رو به قبله می سازند. علت ارتفاع کم آن است که شخص وارد شونده با کمی خم شدن به حاضرین و مهمانان نشسته در مضیف، ادای احترام کند. جالب اینجاست که مضیف ها بر خلاف تمامی خانه و تالارها در ندارند و این بدان معناست که در آنها به روی همه باز است و هر کس که بخواهد می تواند وارد آنها شود. نداشتن در را می توان یکی از نشانه های خون گرمی و مهمان نوازی مردمان عرب جنوب ایران دانست که مهمان را حبیب خدا می شمارند.
مراسم قهوه خوری
یکی از مراسمات داخل مضیف، قهوه خوری است که البته برخی اسم این مراسم را به اشتباه مضیف می نامند. مهمانان با ورود خود، شروع به سلام و احوال پرسی از اولین شخص حاضر در مضیف می کنند. به منظور حفظ احترام افراد بزرگ تر، آنها را در قسمت بالای مضیف می نشانند. کف این مهمان خانه معمولا با فرش های عربی پوشیده می شود. با ورود به مضیف متوجه یک اجاق خواهید شد که "موگد" نام دارد و مختص مراسم قهوه خوری است. صاحب مضیف نیز از مهمانان با قهوه به گرمی پذیرایی خواهد کرد. از گذشته ها تا به کنون در کنار مضیف یک آتش روشن می کنند تا میهمانان از دور متوجه دود آن شوند و بتوانند مضیف را پیدا کنند.
وسایل آماده سازی قهوه
در مراسم قهوه خوری معمولا از قهوه خام استفاده می کنند که "بن" نام دارد. قهوه خوری در مضیف با وسایل خاصی همراه است که هر کدام از آنها نام مخصوص به خود را دارند که به جمع آنها "المعامیل" گفته می شود. این وسایل عبارت اند از:
المحماس: ظرفی استوانه ای شکل است که داخل آن گود بوده و به منظور برشته کردن و تغییر شکل دانه های قهوه ای "بن" از آن استفاده می شود.
هاون: هاون یا "المجر" نوعی ابزار استوانه ای شکل است که گودی عمیقی دارد و از جنس فلز قوی ساخته می شود. هاون دارای دسته ای به نام "قضیب" است که برای کوبیدن و آسیاب کردن دانه های برشته شده قهوه از آن استفاده می شود. جالب است بدانید صداهایی که در اثر آسیاب کردن قهوه در هاون ایجاد می شود، در نزد مردمان منطقه مفاهیم به خصوصی دارد.
گم گم: به منظور آماده سازی قهوه از دو نوع ظرف خاص استفاده می شود. ظرف بزرگتر "گم گم" نام دارد و برای آماده سازی قهوه و جوشاندن آن استفاده می شود. به ظرف کوچکتر "دله" می گویند که به منظور راکد کردن قهوه به مدت زمان معین و گرم نگه داشتن آن برای پذیرایی از میهمانان استفاده می شود.
فنجان: عرب ها قهوه خود را با نوعی فنجان می نوشند که دسته و شکل هندسی خاصی ندارد.
مراسم قهوه خوری
مراسم قهوه خوری از دیرباز مورد احترام مردم عرب بوده و دارای رسومات خاصی است. اگر شما با این مراسم آشنا شوید می توانید با رعایت آنها در مراسم، صاحب مضیف را خشنود سازید. به شخصی که قهوه را به میهمانان تعارف می کند "ساقی" می گویند. او به منظور ادای احترام به وقت پذیرایی کمی خم می شود و از برخورد دله و فنجان صدا تولید می کند تا مهمان را متوجه قهوه اش سازد. اگر در مراسم قهوه خوری مضیف شرکت کردید یادتان باشد برای درخواست دوباره قهوه کافیست فنجان خود را بدون هیچ حرکتی به ساقی بدهید اما اگر تمایلی به خوردن قهوه بیشتر نداشتید باید فنجان خالی را به چپ و راست حرکت بدهید تا ساقی آن را از شما تحویل بگیرد.
مراسم پذیرایی قهوه توسط ساقی با نام های خاصی معروف است که هم اکنون به آنها می پردازیم.
فنجان اول الهیف: الهیف نام فنجانی است که قهوه آن توسط ساقی نوشیده می شود تا سالم بودن قهوه را به مهمان ها ثابت کند.
فنجان دوم الضیف: الضیف نام فنجانی است که برای پذیرایی از مهمان ریخته می شود و ساقی با دست راست آن را به مهمان تعارف می کند و او نیز باید فنجان قهوه را با دست راست از ساقی بگیرد. اگر در این مراسم شرکت کردید بدون اینکه فنجان را روی زمین بگذارید، قهوه را میل کنید زیرا اگر آن را به روی زمین بگذارید به این معناست که درخواست دیگری از ساقی دارید.
فنجان سوم الکیف: اگر از طعم قهوه راضی بودید یا میل بیشتری به نوشیدن آن داشتید و دست خود را تکان ندادید، فنجان الکیف به شما تعارف خواهد شد.
السیف: السیف مختص مهمانان ویژه مضیف است. این فنجان نه توسط ساقی، بلکه توسط خود شیخ ریخته می شود و به مهمان تعارف می شود. او نیز پس از سرو قهوه، به ساقی اعلام می کند که در تمام شادی ها و سختی ها و همچنین در مواقع دفاع جسمی و عرفانی از شیخ یا ساقی با آنها شریک است و به نوعی پیمان برادری بین آنها بسته می شود.
رسم و رسومات دیگر مضیف و مراسم قهوه خوری:
اگر پسران در مجلس حضور داشته باشند، پدر آنها نباید ساقی شود.
تعارف کردن به عهده برادر بزرگ تر است.
مهمانان نباید دله را حمل کنند.
دله در دست چپ و فنجان در دست راست گرفته می شود.
فنجان همیشه ایستاده و بصورت خم به مهمان تعارف می شود.
برای کسب اطلاعات تاریخی، فرهنگی، هنری و... از ایران و جهان به بخش مجله گردشگری شیدرخ مراجعه فرمائید.
سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید.
عضویت در خبرنامه شیدرخ
