انتشار : ۱۸ اردیبهشت , ۱۴۰۰
کشور ایران سرزمینی است که همواره اقوام و مذاهب مختلف در کنار هم زیسته اند. یکی از مهم ترین اقلیت های مذهبی در ایران، دین مسیحیت است و در طول تاریخ موجب بنای کلیساهای متعددی در کشورمان شده است. کلیسا محل اجتماع مومنان مسیحی برای انجام مراسم و عبادت های مذهبی است و اصلی ترین سمبل و نماد مذهب مسیحیت در جهان است. درحال حاضر در سراسر ایران 600 کلیسا وجود دارد که 90 تای آنها در آثار ملی به ثبت رسیده اند. این بناهای مذهبی اکنون از جاذبه های گردشگری محسوب می شوند و بازدید از آنها برای گردشگران داخلی و خارجی جذابیت دارد. بیشترین تعداد کلیساها در غرب و شمال غرب ایران و شهرهایی چون اصفهان و تهران هستند. در ادامه این مطلب میخواهیم یکی از زیباترین کلیساهای ایران را به شما معرفی کنیم. کلیسای وانک در شهر اصفهان که از جاذبه های مهم این شهر نیز به شمار می رود. تا انتها با ما همراه باشید.
اگر قصد سفر به شهر اصفهان و بازدید از اماکن زیبای این شهر را دارید، با کارشناسان شیدرخ تراول در تماس باشید و سفری خاطره انگیز را تجربه کنید.
تاریخچه ورود دین مسیحیت به ایران
درباره چگونگی و تاریخ دقیق ورود مسیحیت به ایران اطلاعات زیادی در دست نیست. اما بر اساس روایات تاریخی سرآغاز مسیحیت در ایران را مقارن با دوران حکومت فرهاد پنجم، پادشاه اشکانی می دانند و آشنایی ایرانیان با آیین مسیح کم و بیش به اوایل قرن اول میلادی بازمی گردد. موافقت پادشاهان اشکانی با آزادی دین و عقیده مردم سرزمین های تحت حاکمیت، باعث شد تا تعداد زیادی از مسیحیان و مبلغان مسیحی که مورد آزار و اذیت امپراطوری روم قرار می گرفتند وارد خاک ایران شوند و در این کشور در امنیت کامل به تبلیغ و انجام مراسم مذهبی بپردازند و درغرب کشور شروع به ساخت کلیساهایی کردند. در دوران ساسانی نیز همچنان این مذهب به حیات خود ادامه داد و پس از اسیر شدن والرین توسط شاپور اول و ورود اسیران رومی به ایران، منجر به ساخت کلیساهای جدیدی در خوزستان و مناطق جنوبی کشور گردید.
درباره کلیسای وانک
کلیسای وانک یکی از بناهای مذهبی و جاهای دیدنی شهر اصفهان است که در سال 1655 میلادی در زمان حکومت شاه عباس دوم در منطقه جلفا ساخته شده است. این کلیسا از بزرگترین و معروف ترین کلیساهای ایران و همچنین کلیسای جامع ارمنیان به شمار می رود. نام اصلی آن آمناپرکیچ است و همانند کلیسای سورپ آمنا پرکیچ در جوغا( نخجوان) ساخته شد. واژه وانک در زبان ارمنی به معنای صومعه است که به مرور زمان در بین اهالی اصفهان به این نام مشهور شد.
محله جلفای اصفهان کجاست؟
جلفا نام محله ای است در شهر اصفهان که محل سکونت ارامنه اصفهان است. این محله به سبک معماری کشورهای غربی ساخته شده و تفاوت چشمگیری با دیگر محله های اصفهان دارد. حدود 400 سال پیش، شاه عباس صفوی به مردم ارامنه ای که از خانه و کاشانه خود آواره شده بودند، زمینهایی در حاشیه زاینده رود هدیه داد و اکنون این منطقه با نام جلفای نو و با معماری زیبایش محل سکونت ارامنه ایران است. جلفای نو در میان دو خیابان چهارباغ بالا و حکیم نظامی اصفهان( بین پل های مارنان و سی و سه پل) واقع شده. نام جلفا از نام شهر جلفا در کرانه رود ارس گرفته شده و بیشتر ساکنین آن شامل ارمنی هایی هستند که در سال 1014 هجری قمری از کرانه رود ارس به اصفهان کوچانده شدند.
تاریخچه ورود ارمنیان به جلفای اصفهان
اوایل سده هفدهم میلادی، شاه عباس بخش اعظمی از آذربایجان،ارمنستان و قره باغ را از عثمانیان پس گرفت و به محض اطلاع از حرکت سردار عثمانی از شیروان به سوی قارص، به سمت ساحل جنوبی رودخانه ارس ، شاه عباس دستور داد سپاهیانش عقب نشینی کنند و تمامی شهرها و روستاهای سر راهشان را تا مرزهای ایران ویران سازند تا به این ترتیب مانع از پیشرفت سپاهیان عثمانی شوند. او دستور داد ارمنیانی که در مسیر حرکت سپاهیان عثمانی اسکان داشتند، خانه و کاشانه خود را رها کرده و به مرکز ایران کوچانده شوند. این افراد از ارمنیان جلفای قدیم(جوغا) در نخجوان کنونی بودند. پس از آن شاه صفوی برای نشان دادن حسن نیت زمینهایی را در اختیار آنها قرار داد تا برای خود خانه بسازند.آنها ابتدا در شمس آباد اصفهان زندگی می کردند و به مرور زمان جلفای نو را بنا نهادند. تا پایان قرن 17 میلادی در محله جلفا و اصفهان 24 کلیسا تاسیس شد و امروز تنها 13 کلیسا از آن زمان باقی مانده است.
تاریخچه کلیسای وانک
قدمت کلیسای وانک به استناد متنی که بر سردر ورودی آن حک شده است، به سال 1606 بازمی گردد، اما در آن زمان کلیسایی کوچک بنام هاکوب( یعقوب) در قسمتی از بنای کنونی بود. این کلیسای کوچک برای مدت 50 سال مورد استفاده روحانیون مسیحی قرار گرفت و بعد از آن به سنگ بنای اصلی کلیسای وانک تبدیل شد.
در سال 1655 میلادی، ساکنان جلفا در زمان حکومت شاه عباس دوم ساخت بنای اصلی کلیسا را آغاز کردند که تقریبا همین بنای امروزی است. ساخت بنای جدید از سال 1655 تا 1664 یعنی نزدیک به 10 سال طول کشید. از سال 1905 روند گسترش محوطه کلیسا نیز توسط ارامنه آغاز گردید و ساختمان های جدید در محوطه ساخته شدند.
موزه کلیسای وانک در سال 1905 افتتاح شد و تا سال 1930 هم موزه و هم کتابخانه بود. با گذشت زمان بخش هایی چون نمازخانه، برج ورودی کلیسا و ساختمان های اداری به این مجموعه اضافه شدند.
معماری کلیسای وانک
مساحت این بنا 8731 مترمربع است، 3857 مترمربع به ساختمان ها تعلق د ارد و مابقی به فضای سبزاختصاص داده شده. بخش ساختمان ها از قسمت های زیر تشکیل شده:دیر، کلیسای اصلی و صحن آن، ناقوس خانه، کتابخانه، موزه، برج ساعت، اتاق های مخصوص اقامت اسقف و همچنین تالارهای اجتماعات و چاپخانه.
برخلاف اکثر کلیساهای کهن ارمنی که از جنس سنگ ساخته شده اند، کلیسای وانک از آجر و خشت خام ساخته شده است. دیوار بیرونی کلیسا نیز آجرنماست و جای جای دیوار با کاشی های منقش به فرشته های بالدار تزیین شده اند. این دیوار پر نقش و نگار 11/75 متر ارتفاع دارد. دیوار داخلی با گچ پوشانده شده و با نقاشی های زیبا و چشم نوازی تزیین شده است. خیابان ورودی کلیسای وانک و محوطه داخلی آن سنگ فرش شده . ورودی اصلی در بزرگ چوبی دارد و برفراز آن تصویری از نگاره دیر وجود دارد که با کاشی های لاجوردی و خاکستری تزیین شده و در بالای آن به زبان ارمنی نوشته شده:« دیر ناجی همگان، محلی برای راهبان»
در قسمت ورودی کلیسای وانک، برج ناقوس یا برج ساعت را می توان دید. این برج 3 طبقه دارد و در طبقه دوم آن ساعت بزرگی نصب شده که 300 کیلوگرم وزن دارد، این ساعت اهدایی از ماردیروس گوورک هوردانانیان در سال 1931 است که پس از مرگ برادرش به یادبود او ساخت. چهار صفحه فولادی با ساعت های دیگر، سه وجه دیگر ستون قرار گرفته اند. ساعت های برج ناقوس همزمان با نواختن ناقوس به صدا در می آیند. در ورودی برج نیز کتیبه ای از سنگ مرمر با این نوشته نصب شده است. « این برج و ساعت آن را ماردیروس گوورک هوردانانیان در سال 1931 میلادی به یادبود برادر مرحومش که در سال 1924 میلادی فوت کرده ساخته و هدیه کرده است.»
جالب است بدانید که در زیر برج ناقوس دو قبر وجود دارد، یکی از آنها متعلق به یک سرباز ارمنی است و قبر دیگر به یکی از پیشوایان دین مسیحیت تعلق دارد.
در سمت راست برج ناقوس یک کتیبه بزرگ آبی رنگ وجود دارد که با سنگ های صلیبی پوشانده شده، این سنگ های صلیبی در زبان ارمنی خاچ کلیم نامیده می شوند و آنها را از سایر کلیساهای محله جلفا که دیگر تخریب شده اند به اینجا منتقل کرده اند.
در دو سمت ورودی کلیسا دو اتاق ساخته شده که در گذشته از آنها برای پذیرایی مهمانان استفاده میکردند.
کلیسای وانک دو گنبد کوچک و بزرگ دارد، گنبد کوچک را بالای سالن در محل تجمع مردم و گنبد بزرگ را بر فراز محراب کلیسا ساخته اند. سبک معماری گنبد بزرگ مدور و به گنبد مساجد شباهت دارد در حالی که گنبد کلیساهای سنتی مخروطی شکل است. پوسته بیرونی گنبد از آجر ساخته شده و پوسته داخلی با رنگ لاجوردی، نقاشی شده است. در اطراف گنبد بزرگ هشت پنجره ساخته شده و در بین پنجره ها در قسمت داخلی نگاره هایی از داستان آفرینش حضرت آدم و حوا، داستان خوردن میوه ممنوعه و داستان مرگ هابیل نقاشی شده است. پس از ورود به کلیسا در قسمت غربی ستون هایی مربع شکل با طاق نماهای بلند به چشم می خورند و گنبدهای کلیسا روی همین ستونها و طاق نماها بنا شده اند.
نقاشی های دیواری کلیسای وانک
از زیباترین بخش های معماری کلیسای وانک، نقاشی های داخلی آن است که از نظر طلاکاری، تذهیب و نقاشی های دیواری منحصربفرد است. نقاشی های کلیسای وانک به دو دسته تقسیم می شوند: 1- نقاشی های روی بوم و پارچه و تخته که در محراب و دیگر مکانها آویخته شده اند. 2- نقاشی های دیواری و قطعه های سنگی نقاشی شده . یکی از زیباترین نقاشی های کلیسای وانک هفت طبقه آسمان و بهشت و دوزخ را به تصویر می کشد.
تندیس های کلیسای وانک
مجسمه های کلیسای وانک از جالب ترین بخش های کلیساست، مجسمه هایی که بصورت نیم تنه هستند و مشاهیر ارمنی را به تصویر کشیده اند. از مجسمه های معروف می توان مجسمه مسروب ماشتوتس، ابداع کننده الفبای ارمنی، بارایور سواگ، شاعر پرآوازه ارمنی و تندیس خاچاطور کساراتسی، اسقف اعظم ارامنه اشاره کرد که مجسمه او در میدان روبروی کلیسای وانک قرار دارد تمام قد و با عبا که دستش روی چند کتاب است و به ابزار کوچکی در دست دیگرش نگاه میکند. تندیس این اسقف اعظم در سالهای 1620 تا 1646 ساخته شده، او موسس اولین چاپخانه در ایران نیز است.
موزه کلیسای وانک
کلیساهای اصفهان تنها برای انجام مراسم مذهبی استفاده نمی شدند بلکه مکانی برای حفظ و نگهداری آثار مهم و یادگارهای ارزشمند ارمنیان محسوب می شدند. کلیسای وانک نیز از این قاعده مستثنی نیست.
حدود صدسال پیش فردی ارمنی به نام طادئوس هونانیان در ضلع شمالی حیاط کلیسا چند اتاق برای نگهداری از نسخ خطی و اشیا نفیس تاریخی و قدیمی ساخت. از معروف ترین آثار موجود در این موزه می توان به تار مویی متعلق به دختر 18 ساله ای اشاره کرد که جمله ای از تورات با قلمی از الماس روی آن نوشته شده است. واهرام هاکوپیان هنرمند ارمنی در سال 1974 این اثر را خلق کرده و در سال 1975 آن را به موزه وانک اهدا میکند.
کتابخانه کلیسای وانک
کتابخانه در قسمت شمالی کلیسای وانک در کنار موزه قرار دارد و در سال 1884 توسط هوهاننس سورنیان( خلیفه وقت) راه اندازی شد. قدمت برخی از اسناد و کتابهای تاریخی موجود در این کتابخانه به بیش از 400سال بر می گردد. به جز کتابهای تاریخی و فرهنگی ارامنه، آثار دیگری به زبان فارسی، انگلیسی و سایر زبانها نیز وجود دارد. مجموع آثار موجود در کتابخانه به 30 هزار نسخه می رسد.
چاپخانه کلیسای وانک
در سال 1630 میلادی خاچاطور کساراتسی به عنوان خلیفه ارامنه اصفهان بعد از سفر به لهستان و آشنا شدن با صنعت چاپ، تصمیم به راه اندازی چاپخانه ای مدرن در کلیسای وانک گرفت. هشت سال بعد، اولین کتاب در چاپخانه کلیسای وانک به چاپ رسید که نسخه ای از زبور بود. چاپ این نسخه یک سال و پنج ماه طول کشید و نخستین نسخه کتاب چاپی در ایران بود. در طول چهار سال پس از آن چهار کتاب دیگر در این چاپخانه به چاپ رسید. پس از آن چاپخانه برای مدتی طولانی از رونق افتاد تا اینکه در سال 1844 میلادی مانوک هوردانانیان که به جزیره جاوه در اندونزی مهاجرت کرده بود، دستگاه چاپی با تمام تجهیزات به زادگاهش، شهر جلفا فرستاد و تا 28 سال از آن استفاده می شد. پس از آن در سال 1872 میلادی خلیفه وقت گریگور هوهانسیان دوباره چاپخانه را رونق بخشید و نخستین کتاب در همان سال به چاپ رسید. اما متاسفانه در سالهای بعد به دلیل مخالفت های شدید با چاپخانه، این بخش به آتش کشیده شد و اکنون تنها تعدادی از حروف و قالب ها باقی مانده که در موزه وانک نگهداری می شود.
ساختمان اداری کلیسای وانک
کلیسای وانک برای ارامنه همانند یک مرکز عمل می کند و علاوه بر مراسم مذهبی امور مهم اداری و قضایی ارامنه نیز در آن انجام می شود. اموری از قبیل تنظیم قباله ازدواج، ثبت وفات و ولادت و رسیدگی به شکایات. ساختمان اداری در قسمت جنوبی قرار دارد و در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است.
نمازخانه کلیسای وانک
در کلیسای وانک ساختمانی برای نمازخانه وجود دارد که به شکل متوازی الاضلاع ساخته شده و از دو بخش تشکیل شده، قسمت اول شبستان است و قسمت دوم زیر گنبدخانه قرار دارد که برای اجرای مراسم مذهبی در ایام خاص استفاده می شود. دیوارهای نمازخانه با کاشی های رنگی تزیین شده است.
برای کسب اطلاعات تاریخی، فرهنگی، هنری و ... از ایران و جهان به بخش مجله گردشگری شیدرخ تراول مرجعه فرمایید.
سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید.
عضویت در خبرنامه شیدرخ تراول
