عصارخانه شاهی اصفهان

اصفهان یکی از زیباترین شهرهای ایران است که آثار تاریخی زیادی را درخود جای داده است. درکنار بازدید از مکانهای تاریخی   فرهنگی این شهر مکانهایی وجود دارد که شما را با سنت های قدیمی ایران زمین آشنا می سازد. یکی از مکانهایی که در آن می توانید ابزارها و سنت های کهن را مشاهده کنید، موزه عصارخانه اصفهان است. در ادامه این مطلب با ما همراه شوید تا بیشتر با این مکان تاریخی آشنا شوید.

اگر قصد سفر به اصفهان و بازدید از این شهر زیبا را دارید، با کارشناسان شیدرخ تراول تماس بگیرید و از آخرین اطلاعات تورهای ایرانگردی مطلع شوید.

تماس با کارشناسان تور

معرفی و تاریخچه عصارخانه شاهی اصفهان

عصارخانه شاهی یک عصارخانه تاریخی در شهر اصفهان است که در سال 1021 هجری قمری به دستور شاه عباس صفوی، همزمان با ساخت بازار بزرگ قیصریه و مدرسه ملاعبدالله ساخته شد. در گذشته مساحت این عصارخانه، 1800 مترمربع بوده اما درحال حاضر مساحت آن 380 مترمربع است و بخش هایی چون شترخان،بارانداز و بخش ورودی بازرگانان از بین رفته و تنها یک تیرخانه و دو انبار تو در تو که به یک قسمت آن گرم خانه می گویند، باقی مانده است.

عصارخانه تا سال 1340 با نیروی حیوانات کار می کرد اما بین سالهای 1340 تا 1349 از موتور برق برای حرکت دادن تیر بزرگ و چرخش سنگ آسیاب استفاده می کردند. بعد از این تاریخ ، عصار خانه به مدت 30 سال، به دلیل صنعتی شدن فرآیند روغن گیری، تعطیل شد. از سال 1379 عصارخانه توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان خریداری و مرمت شد و سپس تبدیل به موزه گردید. این مکان اکنون مرکز مطالعات عامه اصفهان بشمار می رود. در این مرکز درباره آداب و رسوم مردم اصفهان و مشاغل سنتی مطالعاتی انجام می گیرد و از دیگر فعالیت های این مرکز، حمایت از پژوهش های تاریخ شفاهی است.

تور بانوان شیدرخ تراول

موزه عصارخانه شاهی در سال 2017 به عنوان برترین موزه کوچک کشور، نشان جهانی ایکوم( کمیته ملی موزه های ایران) را دریافت کرد.

این اثر در تاریخ 25 تیر 1354 با شماره ثبت 1085 بعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کتاب عصارخانه شاهی از سوی موزه عصارخانه شاهی به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی از سوی سعید سیاحیان خلاصه و گردآوری شده و در سال 1395 به چاپ رسید. در این کتاب کارکرد عصارخانه و معرفی موزه عصارخانه شاهی بررسی شده است.

عصارخانه شاهی اصفهان در میدان نقش جهان، بازار عطارها، ورودی سرای مخلص واقع شده است.

کاربرد عصارخانه در گذشته

کلمه عصارخانه در واقع به واژه عصاره و افشرده کردن اشاره می کند و در گذشته عصارخانه همان کارخانه روغن کشی بوده است. در ایران در طی هزاران سال دانه های روغنی کشت و استفاده میشد و از روغن های گیاهی برای روشن کردن چراغ های روشنایی در شب بهره می بردند. برای به دست آوردن روغن های گیاهی دستگاهها و مکانهای ویژه ای چون عصارخانه بوجود آمد. عصارخانه محوطه ای است که در وسط آن دو قطعه سنگ گرد بر روی هم قرار میگیرد و از یک طرف با اهرمی به حیواناتی چون الاغ، شتر، قاطر یا اسب متصل می شود، با حرکت کردن حیوان به صورت دورانی، سنگ آسیاب حرکت میکند و با گردش این سنگ، موادی که در وسط سنگ مزبور قرار دارد نرم می شود. در قسمت بالای سنگ متحرک جایگاهی وجود دارد که مواد و دانه ها را داخل آن می ریختند تا از داخل سوراخ به زیر سنگ رفته و خرد گردد.

شغل عصاری

در گذشته به کسی که از دانه های روغنی نظیر خشخاش، کرچک و... روغن می گرفته عصاری میگفتند. بر اساس اسناد تاریخی تولید روغن گیری از دانه های گیاهی در ایران حدود 7000 سال قدمت دارد و شغل عصاری از شغل های مهم بوده است.

تور سالمندان شیدرخ تراول

مراحل روغن گیری در عصارخانه

1. ابتدا دانه های روغنی را از قسمت بار انداز به قسمت پیشخوان منتقل میکنند و براساس نوع مصرف( خوراکی،سوخت،دارویی،صابون سازی و...) طبقه بندی می شد.
2. سپس دانه ها به گرمخانه منتقل می شد و بوسیله آتش بو داده می شود تا ترد و شکننده شوند.
3. دانه ها وارد قسمت آسیاب شده و توسط سنگی که بوسیله تیرک چوبی بلندی به نام لکه به کمر شتر بسته می شده، با حرکت کردن حیوان، دانه ها خرد می شوند.
4. مقداری آب به دانه های له شده اضافه می کردند تا بصورت خمیری شکل درآید، به این خمیر گله می گفتند.
5. توده هایی از خمیر به دست آمده را روی طبق های بافته شده از لیف درخت خرما به نام کوپی پهن میکردند و به قسمت تیرخانه که فضای اصلی روغن گیری است، منتقل می شد. کوپی از گیاهی به نام انتزغه که در حاشیه رودخانه می روید، ساخته می شد.
6. کوپی ها را یکی یکی بر روی استوانه عمودی بلندی با جداره چوبی به نام تیلوئه که کف آن نیز ناودان و خمره ای برای ذخیره روغن وجود دارد، می چیدند.
7. قطعه چوب استوانه ای شکل به نام گرده را روی آخرین کوپی که مرکز آن فلزی بود قرار میدادند.
8. با استفاده از تیر روغن گیری کوچک بنام کارماله، کمی فشار بر کوپی ها وارد می کردند تا زیر کار برای تیر بزرگ مهیا شود، سپس سرتیر کوچک را از جایش خارج کرده و کنار می گذاشتند.
9. اکنون با اضافه کردن چند چوب گرده دیگر بر روی کوپی آخر، ته تیر بزرگ را برای فشردن کوپی ها  به همان شیوه تیر کوچک پایین می کشیدند تا فشار زیادی بر کوپی ها وارد شود و تمامی روغن از ماده خمیری شکل خارج شده و به خمره ثابت داخل پاچال وارد می شود.
10. پس از تمام شدن فرآیند روغن گیری، کوپی ها خارج می شدند و نقاله باقی مانده از دانه های روغنی آسیاب می شد و به عنوان کود طبیعی و خوراک دام مورد استفاده قرار می گرفت.

معماری عصارخانه شاهی

عصارخانه شاهی در یک طبقه به ارتفاع حدود 11 متر ساخته شده و در داخل بنا سه فضای گنبدی شکل وجود دارد که سقف این بخش ها به سبک طاقی می باشد. بر روی سقف نورگیرهایی وجود د ارد که روشنایی بنا را تامین می کردند. سقف گنبدی شکل هم به منظور خنک نگه داشتن محیط استفاده شده، زیرا در این بخش ها روغن ها نگهداری می شده و محیط گرم باعث خراب شدن یا بو گرفتن محیط می گردیده است. دیوارها وسقف خشتی و بدون کاربندی، قاب سازی، تزیینات و پنجره ساخته شده است. فضای کلی عصارخانه از پنج بخش اصلی تشکیل شده بود که شامل پیشخوان، بارانداز، شترخوان، گرم خانه و تیرخانه بوده و بخش های فرعی نیز شامل انبارها و ورودی ها بوده اند. در حال حاضر در موزه عصارخانه مجسمه هایی از زن و مردها یی وجود دارد که شیوه انجام کار را به ترسیم بکشد.

برای کسب اطلاعات تاریخی، فرهنگی، هنری و ... از ایران و جهان به بخش مجله گردشگری شیدرخ مراجعه فرمایید.

سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید.

عضویت در خبرنامه شیدرخ تراول