انتشار : ۲۹ فروردین , ۱۴۰۰
میناکاری هنری است چندهزار ساله که یکی از صنایع دستی ارزشمند ایرانی محسوب می شود. هنری که طرح ها و نقش هایش با قلم سفید بر روی ظروف مسی، نقره ای یا طلایی می نشینند و آثاری خارق العاده و چشم نواز می آفرینند. براستی که هویت و اصالت فرهنگی هر کشور و مردمانش را میتوان در میان آثار فرهنگی، تاریخی و تمدن باقی مانده از گذشتگان آنان پیدا کرد. پیشینه غنی تاریخی و فرهنگی کشور بزرگ ایران که در آثار معماری، هنری، تاریخی و دست ساخته های آن دیده می شود خود نشانی از غنی بودن این هویت است و نقش مهم ایران را در بین دیگر کشورهای پایه گذار تمدن بشری پر رنگ نشان می دهد. در ادامه با شیدرخ تراول همراه باشید تا با این هنر درخشان آتش و خاک بیشتر آشنا شوید.
مفهوم میناکاری در لغت
بهترین معنایی که برای لغت میناکاری تعریف کرده اند "آسمان آبی" است که علت این نام گذاری را با دقت در ظروف میناکاری می توانیم درک کنیم. برای دانستن تعریف دقیق تر این عبارت می توانیم به کتاب دهخدا رجوع کنیم که این گونه نوشته شده است: "نقاشی و تزئین فلزاتی مانند مس، نقره، طلا و... به وسیله رنگ های لعاب دار مخصوص و پخت در کوره های ویژه با حرارت بالا جهت ثبات و تثبیت رنگ و لعاب".
تاریخچه میناکاری
درباره تاریخ دقیق پیدایش و شکل گیری میناکاری نظرات بسیار و متفاوتی وجود دارد زیرا از ادوار مختلف، آثاری از این هنر بر جای مانده است. برخی این هنر را به ایران باستان و برخی به دوره هخامنشی نسبت داده اند. از نمونه هخامنشی این هنر می توان به بازوبندی از طلای میناکاری شده اشاره کرد که در موزه ویکتوریا آلبرت لندن نگهداری می شود. همچنین "سینی آلب ارسلان" که از نوع میناکاری بر روی نقره است و در موزه صنایع ظریفه بوستون نگهداری می شود. در موزه هنرهای اسلامی برلین و موزه متروپولیتن نیویورک بشقاب های میناکاری شده ای وجود دارد که مربوط به دوره ساسانی است و در ارمنستان کشف شده اند. همچنین در موزه های دیگری چون آریمتاژ سن پترزبوگ، انگلستان و فرانسه آثار نفیسی از این هنر موجود است.
آثار میناکاری برجای مانده گواه بر این هستند که هنر میناکاری در عصر سلجوقی به اوج شکوفایی خود رسید تا جایی که حتی به کشورهای همسایه نیز فرستاد می شده است.
با توجه به مقایسه میناکاری های بیزانس با نوع ایرانی آن، برخی کارشناسان معتقدند که هنر میناکاری در ایران شکل گرفته و سپس به دیگر کشورها رفته است. البته نمونه های آثار میناکاری کشف شده در اروپا نیز پیشینه ای طولانی دارند مثلا نمونه های میناکاری به جای مانده در قبرس، یا مجسمه معروف زئوس در یونان که قدمت آن را به ٥٠٠ سال قبل از میلاد نسبت می دهند.
مراحل تولید میناکاری
١)اولین مرحله تهیه زیرساخت مناسب است که در میناکاری به دو روش انجام می شود: "روش خم کاری" و "روش چکش خواری"
٢)پاکسازی کامل زیرساخت از آلودگی ها و ضایعات جهت چسبیدن بهتر لعاب به سطح فلز. این پاکسازی باید به گونه ای باشد که حتی اثر انگشت نیز روی آن نباشد زیرا مانع چسبیدن لعاب به سطح فلز و یا ایجاد بریدگی و ترک خوردگی در سطح لعاب می شود. بدین منظور از پاک کننده هایی همچون نمک طعام وسرکه، اسیدسولفوریک، صابون، الیاف فلزی، سمباده و اب نمک استفاده می کنند.
٣)مرحله سوم آماده سازی لعاب است.
٤)حال نوبت به لعاب کاری می رسد که به دو روش صورت می گیرد: "روش دستی یا غرقاب" و "روش اسپری". روش دستی از لحاظ اقتصادی و رعایت بهداشت در اولویت است.
٥)مرحله پنجم میناکاری می باشد. در این مرحله بعد از خشک کردن و رفع هرگونه گرد و غبار، آن را برای پخت و حرارت دهی وارد کوره می کنند. فرآیند پخت طی مدت ٢ یا ٣ دقیقه در دمای ٩٠٠ درجه سانتیگراد صورت می گیرد. سپس آن را از کوره خارج می کنند تا خنک شود. در این مرحله رنگ لعاب را زرد مایل به کرم می بینیم که با سرد شدن تبدیل به سفید می شود.
٦)در این مرحله وقت آماده سازی رنگ است که از رنگ های نسوز استفاده می کنند که از پودر اکسید فلزات تشکیل شده است. بدین منظور ابتدا محلول صمغ عربی در آب را با گلیسیرین به نسبت یک به دو مخلوط می کنند تا باعث حل شدن رنگ شود و همانند آبرنگ مورد استفاده قرار گیرد.
٧)در مرحله هفتم طرح را بر روی لعاب منتقل می کنند یعنی طرح مرود نظر را روی کاغذ آورده سپس کاغذ را سوزن کاری یا سمباده کاری می کنند.
٨)در این مرحله نوبت به نقاشی می رسد که به عهده نقاش است. او خطوط اصلی طرح را قلم گیری و سپس رنگ آمیزی می کند.
٩)مرحله نهم به حرارت دهی و کوره مجدد اختصاص می یابد که با دمای ٦٠٠ الی ٧٥٠ درجه سانتیگراد انجام می پذیرد. البته برای رنگ های طلایی دمای ٤٥٠ درجه سانتیگراد کفایت می کند.
١٠)مرحله آخر بیشتر به منظور ظریف کاری انجام می گیرد زیرا پایه، لبه و دهانه اشیایی مثل گلدان و ظروف با لعاب کاملا پوشیده نمی شود بنابراین استادکار به زه های برنجی یا نقره ای که بوسیله دستگاه نورد بصورت نوار در آمده است را در پهنای دو میلیمتر از مخروط سوراخ داری را عبور داده تا بشکل ناودان در آید. سپس بوسیه آن لبه اشیای مینایی را پوشانده و با لحیم نقه جوش می دهند.
ابزار مورد نیاز برای ساخت ظروف میناکاری
برای ساخت قطعات میناکاری به ابزارهایی مانند هاون، چکش، اره کمانی و اره فلز بر، قیچی فلز بر، قلم مو، ماده آبگینه ای مینا، کاغذ کپی، سندان گیره، رنگ کوره(گیاهی، معدنی و فلزی)، کربنات، سدیم، پتاسیم، آهک، قلع و سرب نیازمندیم.
سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید.
عضویت در خبرنامه شیدرخ
