اسب ترکمن
با مطالعه در کتب تاریخی و سفرنامه ها در می یابیم که اسب ترکمن از نژاد ترکمن خالص است و تنها با نام ترکمن شناخته می شود. اسب ترکمن در نزد ترکمن ها پیشینه ای طولانی در سنن، زندگی صحرانشینی و جنگ و گریزها در گذشته داشته است. این اسب که یکی از مهم ترین گونه های اسب ایران به شمار می رود، در ترکستان سابق و ترکمن صحرا پرورش می یابد و از گذشته تا به امروز یکی از بهترین انواع اسب ها برای سوارکاری بوده است. در ادامه با شیدرخ تراول همراه باشید تا از تاریخچه، اهمیت، ویژگی های ظاهری و اخلاقی اسب ترکمن بیشتر بدانید.
رزرو بلیط و هتل دلخواه خود را از شیدرخ تراول بخواهید.
اهمیت اسب ترکمن در تاریخ
اسب ها برای اولین بار در آسیای میانه در حدود ٣ تا ٤ هزار سال قبل از میلاد مسیح توسط انسان ها اهلی شدند. در ابتدا تنها گوشت و شیر اسب مورد استفاده انسان ها قرار می گرفت اما با گذشت زمان و تغییر نیازها، از آن به عنوان حیوانی باربر نیز استفاده شد. بر اساس منابع تاریخی، اسب ترکمن عامل اصلی پیروزی بسیاری از جنگ های ترکمن ها بوده چراکه موقع هجوم با سرعت بالا و برق آسا به شکل غیر منتظره چون تیری که از کمان رها شده باشد به قشون دشمن وارد و از سوی دیگر خارج می شده اند. از این رو باعث پراکندگی نظامی و به هم ریختن لشکر دشمن شده و آنها را غافلگیر می کرده اند. در این مواقع تا دشمن می خواست شرایط خودش را سامان دهد و مهاجمان را تعقیب کند، ترکمن ها با اسب های تیزرو خود از معرکه دور می شدند. به این نوع هجوم ترکمن ها "دگدیم قاچدیم" می گفتند که نوعی تاکتیک پارتیزانی بود چراکه اغلب تعدادشان از قشون دشمن کمتر بود ولی با این روش تهاجمی، تعداد زیادی از دشمنان را سرنگون می کردند.
مارکوپلو بازرگان و سفرنامه نویس مشهور ونیزی در کتابش چنین می نویسد: اسبان ترکمن، نجیب، خوب و تندرست هستند که بازرگانان خارجی آنان را به هندوستان برده و با بهای هنگفتی می فروشند.
در رمان تاریخی "منم تیمور جهان گشا" به قلم تیمور گورکانی می خوانیم که تیمور در زمان لشکرکشی به بغداد، قشون خود را به ٣ گروه ٤٠ هزار نفری تقسیم می کند تا هر کدام از آنها از سرزمین متفاوتی عبور کنند و در نهایت در بغداد به هم بپیوندند.(یکی از دلایل این امر پیشگیری از قحطی در سرزمین هایی بود که لشگریان از آن میگذشتند زیرا نیاز به خورد و خوراک زیادی بوده است). تیمور گورکانی قبل از حرکت از سمرقند، تعداد ٤٠ هزار نفر از ١٢٠ هزار نفر از لشکریان خود را به فرزند ارشدش شاهرخ می سپارد که از سرزمین ترکمن ها یعنی ترکمنستان کنونی و ترکمن صحرا عبور کند.
قشون شاهرخ به هنگام عبور از این سرزمین با ترکمن های صحرانشین درگیر می شود و در این بین حدود ١٥ هزار تن از جنگاوران او جان خود را از دست می دهند. شاهرخ وقتی نزد پدر برمی گردد، به تیمورشاه توصیه می کند که اگر می خواهد جهان را تسخیر کند بهتر است لشکری از ترکمن ها با اسب های تیزکشان نیز در قشون خود داشته باشد.
کتب تاریخی گویای آنند که پادشاهان بزرگی چون داریوش هخامنشی که او را به نبوغ و سیاست در حکومت می شناسیم برای تاکتیک تهاجمی سریع، از اسب های ترکمن استفاده می کرده و بدین منظور بیش از ٣ هزار اسب را در سواره نظام خود به کار گرفته بود.
یونانیان نیز خود را از اسب های ایرانیان بی نصیب نکردند و بیش از ٢ هزار اسب با ویژگی های اسب ترکمن به سرزمین خود بردند. آمده است که اسکندر مقدونی پس از شکست هخامنشیان و فتح ایران، ٥ هزار اسب شرقی با خود به یونان برد. طبق شواهد تاریخی، اسب محبوب اسکندر "بوسفالوس" نام داشته که از نژاد ترکمن بوده است.
اسب ترکمن در طول تاریخ هیچ گاه اهمیت خود را از دست نداد به طوریکه خلفای بغداد نیز گارد محافظین خود را با اسب ترکمن تشکیل داده اند.
یکی دیگر از اسب های معروف ترکمن در تاریخ، اسب ناپلئون بوده است که "جهان پیما" نام داشت و توسط فتحعلی شاه قاجار به وی هدیه داده شد. آورده شده که ناپلئون به قدری به اسبش وابسته بوده که حتی در زمان تبعیدش، او را نیز به همراه خود برد.
سکاها، هخامنشیان و بیشتر از همه اشکانیان از سواره نظام اسب های ترکمن بهره برده اند و شاهان سلجوقی، صفوی، غزنوی و افشار نیز نه تنها امنیت بلکه بخش بزرگی از پیروزی های خود را مدیون اسب ترکمن بوده اند. جالب است بدانید حتی امپراطوران سلسله "هان" در چین نیز عاشق اسب های زیبای ترکمن بوده اند.
تور روستاگردی شیدرخ
اهمیت اسب در زندگی مردمان ترکمن
اسب ها نژادهای مختلفی دارند که یکی از مهم ترین و شناخته شده ترین آنها، اسب ترکمن است. بیشترین و خالص ترین نژاد اسب ترکمن را می توان در منطقه راز و جرگلان از توابع استان خراسان شمالی یافت. هویت و فرهنگ مردمان ترکمن به نوعی با این اسب ارزشمند گره خورده است که این را در جنبه های مختلف زندگی مردم ترکمن نیز می توان دریافت. اسب ترکمن تا جایی با زندگی مردم ترکمن پیوند خورده که حتی به ضرب المثل ها و کلام روزمره آنها نیز راه یافته است. مثلا:
• کسی که اسب سواری می کند هرگز پیر نخواهد شد.
• اسب زندگی زمین است.
• نگه داشتن اسب به خانه برکت می آورد.
• اسب آرزوی یک جوانمرد است.
تنها نژاد خالص باقی مانده از اسب ترکمن
دو مورد از معروف ترین اسب هایی که مردم ترکمن به پرورش آنها می پرداختند، اسب های "یومود" (یوموت) و "گوکلان" هستند که فقط هم در ایران پرورش داده می شدند. ”آخال تکه" نام نژاد دیگری است که جزء خالص ترین نژادهای اسب به شمار می رود و دلیل آن این است که ترکمن ها این نوع اسب را فقط برای مسابقات اسب سواری پرورش می دهند. آخال تکه که تنها نژاد باقی مانده از اسب های ترکمن است در آسیای میانه یافت می شود.
تاریخچه اسب آخال تکه
اسب آخال تکه در طی زمان، با نام های مختلفی در بین مردم ترکمن شناخته شده است. نام هایی همچون ماساژ، نیسان، اشکانی، ایرانی، ترکمن و در نهایت آخال تکه. اطلاعات دقیقی از منشاء این نوع اسب در دسترس نیست اما بسیاری بر این باورند که این حیوانات مربوط به اسب های در حال انقراض هستند. اسب های آخال تکه در بین قبایل ترکمنستان از اهمیت ویژه ای برخوردار بود چراکه از آنها برای یورش استفاده می کردند و این موضوع برای بقای قبایل بسیار مهم بود.
اسب ها برای سازگاری با شرایط آب و هوایی سخت کویر، به روش خاصی آموزش داده می شدند. جالب است بدانید که دولت ترکمنستان اکنون از این حیوانات بعنوان هدایای دیپلماتیک استفاده می کند و حتی برای بهبود برنامه های پرورش اسب، حراجی هایی را در جهت جمع آوری کمک های مالی برگزار می کند.
روس ها این اسب ها را "آرگمارکس" می نامند به معنی اسب های مقدس یا الهی. وقتی امپراطوری روسیه ترکمنستان را در دست گرفت، ژنرال کوروپاتکین در حالی که با قبایل کار می جنگید، این اسب ها را با روش دلخواه خود پرورش داد. او یک مزرعه پرورش اسب در آبادی آخال تاسیس کرد و از همان زمان این اسب ها به "آخال تکه" مشهور شدند.
تور عشایر شیدرخ
ویژگی های ظاهری و اخلاقی اسب آخال تکه
یکی از ویژگی های منحصربفرد اسب آخال تکه، ظاهر زیبای آن است. آخال تکه با جثه ای ظریف و درخششی چشمگیر، متفاوت از سایر نژادهاست. از دیگر ویژگی های این اسب، گام های روان و نرم آن است. علاوه بر ویژگی های ظاهری، خلق و خوی آخال تکه نیز به ارزش و محبوبیت او می افزاید. یکی از خصوصیات بارز اخلاقی آخال تکه وفاداری اوست آن چنان که صاحبان این اسب، او را اسبی بسیار وفادار به یک نفر توصیف می کنند. آخال تکه از هوش و درک بسیار بالایی نیز برخوردار است به طوریکه تنها با یک اشاره، می تواند درک کند که صاحبش در آن لحظه انتظار چه کاری را از او دارد.
اسب آخال تکه بسیار وفادار، سرزنده، فعال، باهوش، آرام و حساس است. از خصوصیات ظاهری او می توان به سر بلند و درشت، گوش های باریک و بلند، چشم های درشت و بادامی شکل، نمیرخ صاف و نسبتا محدب، کمر بلند و ماهیچه ای، سینه باریک، گردن عمود و پوست نازک اشاره کرد. این اسب ها با رنگ های مختلفی دیده می شوند و دارای یال و دم کم پشتی هستند. اسب های آخال تکه بیشتر به رنگ های مشکی، سیاه و سفید و خاکستری یافت می شوند. البته رنگ طلایی و کرم این اسب نیز وجود دارد. موهای آخال تکه به قدری براق و ابریشمی است که به زیبایی می درخشند. یکی از ویژگی هایی که آخال تکه را از دیگر گونه ها متمایز می کند استقاومت و انعطاف پذیری اوست زیرا در شرایط سخت کمبود آب و غذایی می تواند زنده بماند.
نژاد "چناران" اسب ترکمن
از دیگر اسب های نژاد ترکمن می توان به "چناران" اشاره کرد. اسب چناران ترکمن از آمیزش اسب ترکمن و اسب عرب به وجود آمده است که این کار را نادرشاه افشار انجام داد. چناران با خصوصیات اصیل ترکمن(قدبلند و سرعت بالا) و اسب عرب(توانایی عبور از سنگلاخ کوهستان و قدرت بدنی) نیز از معروف ترین اسب های جهان است. نادرشاه افشار دستور داد تا پرورش این اسب در منطقه چناران خراسان گسترش یابد. چناران برای کاربردهای نظامی و راهپیمایی های طولانی بسیار مناسب بودند. این نژاد اسب بسیار آرام بوده و جز در شرایط روحی شدید، لگد نمی زند و گاز نمی گیرد. اسب های چناران ترکمن بسیار عاطفی بوده و خیلی زود به سواران خود وابسته می شوند. این اسب ها از نظر هوش و سازگاری با محیط، به مراتب بهتر از اسب های عربی هستند.
اسب های ترکمنی چناران دارای حواس شش گانه بسیار قوی هستند و از آنجایی که پرخون هستند حجم تنفسی بالایی دارند. در نتیجه رسیدن اکسیژن بالا به بافت های آنها، این اسب ها یکی از بهترین تیره های اسب های ترکمن برای فعالیت ورزشی می باشند. از دیگر ویژگی های اسب چنارانی می توان به دستگاه گوارشی قوی آنها اشاره کرد که خوراک مصرفی را بصورت بهینه هضم و جذب می کند. این اسب ها همچنین نسبت به اسب های ورزشی دیگر، به غذای کمتری احتیاج دارند. اسب چنارانی ترکمن از بهترین اسب های سوارکاری در قاره آسیا به شمار می آید. این اسب ها نیز همانند دیگر نژادهای اسب ترکمن دیر بالغ می شوند و در مقایسه با اسب های دیگر عمر مفید و طولانی تری دارند.
تور شکم گردی شیدرخ
اسب ترکمن "یموت" و اسب ترکمن "جرگلانی" از دیگر اسب های معروف ترکمن هستند.
برای کسب اطلاعات تاریخی، فرهنگی، هنری و... از ایران و جهان به مجله گردشگری شیدرخ مراجعه فرمائید.
سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید.
عضویت در خبرنامه شیدرخ
